معنای جبار از اسماء الهی

سؤال

توضیحاتی درباره اسم جبار از اسماء الهی بدهید.

کلمه جبار در اصطلاح اسماء الهی به دو معنا به کار می‌رود، یکی به معنای جبران کننده، یعنی هر چه بالقوه است را او بالفعل می‌کند. معنای دیگری نیز در کلمه جبار به کار می‌رود و آن سلطنت و عظمت بر دیگران است که خداوند به هر کس بخواهد اراده خود را بر او تحمیل می‌کند.

جبار به معنای جبران کننده

کلمه جبّار در مورد خداوند به دو اصطلاح به کار می‌رود. یکی به معنای جبران کننده یعنی او آنچه را که بالقوه است به بالفعل جبران کرده و تکمیل می‌کند. با عنایت به کلام علامه حلّی می‌توان گفت: چون خداوند واجب الوجود است و هر چیزی مستند به اوست، در نتیجه هر چه بالقوه و استعداد است را او به بالفعل تبدیل می‌کند، چون خود، بالفعل محض است.

مرحوم حاج ملاهادی سبزواری (ره) می‌فرمایند: جبّار از کلمه جبر به معنی تلافی و تدارک است و ماهیات به لحاظ آنکه دائم بین وجود و عدم بوده و ممکن الوجود هستند؛ خداوند این امکان را در آنها با اعطای وجود جبران کرده و تبدیل به وجوب می‌نماید (منتهی وجوب بالغیر) پس خلل و کمبودهای آنان را پوشانده و نقصان آنها را جبران می‌کند.

جبار به معنای سلطنت و اراده

معنای دیگر جبار، کسی است که سلطنت داشته و اراده اش نافذ است. مرحوم علامه طباطبائی (ره) می‌فرمایند: کلمه جبار صیغه مبالغه از جبر یعنی شکسته را اصلاح کننده است و بنابراین جبّار کسی است که اراده اش نافذ است و اراده خود را بر هر کس که بخواهد بهجبر تحمیل می‌کند.

به عبارت دیگر جبار به معنای کسی است که بر دیگران عظمت و سلطنت داشته باشد و این خود یکی از صفات خداوند است که در خصوص دیگران مذموم و در خصوص او ممدوح است برای اینکه در غیر خدا معنایش این است که بنده خدا، جباریت را به خود می‌بندد «در حالی که سزاوار آن نیست».

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱. تفسیرالمیزان و تفسیر نمونه، ذیل آیه ۱۰۳، سوره انعام مراجعه شود.