صفات ثبوتی و سلبی

سؤال

صفات ثبوتی و صفات سلبی خداوند را توضیح دهید و فرق آنها را بیان کنید؟

صفات الهی در یک تقسیم‌بندی به صفات ثبوتی و صفات سلبی تقسیم می‌شود. صفات ثبوتی؛ صفاتی هستند که ذات خداوند به آن متصف است، مانند علم و قدرت. صفات سلبی، صفاتی هستند که یک نوع نقص را از خداوند سلب و منع می‌کند، مانند جاهل بودن. هر دوی این صفات، نشان از کمال خداوند دارند؛ یکی از جهت ثابت کردن کمالی برای خداوند و دیگری نفی کردن نقصان از خداوند.

صفات خداوند

مقالهٔ اصلی: صفات خداوند

صفات الهی از چند جهت تقسیم‌بندی شده که یکی از آنها، تقسیم صفات الهی به صفات ثبوتیه (جمالیه) و سلبیه (جلالیه) است. اسماء و صفات زیادی برای خداوند در قرآن ذکر شده است. در سوره الرحمن، دو صفت ثبوتی و سلبی به خداوند نسبت داده شده است ﴿تَبارَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِی الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ؛ بزرگ و مبارک نام پروردگار تو است که صاحب شکوه و جلال و کرامت است.﴾(الرحمن:۷۸) مفسران صفت جلال را چنین معنا کرده‌اند که خداوند از مشابهت و دیگر صفات نقص، پاک و منزه است و صفت اکرام به این معنا است که خداوند به صفات عالی متصف و متجمل است.

صفات ثبوتی

هرگاه صفت، به گونه‌ای باشد که برای موصوف‌اش (خداوند) جمال و کمالی را ثابت کند و به واقعیتی در ذات او اشاره کند، صفت ثبوتی نام دارد. مانند علم، قدرت و حی‌بودن. صفات ثبوتی یا جمالی صفاتی است که بیانگر کمال خداوند است، و از ثبوتِ واقعیتی در ذات الهی حکایت می‌کند.

صفات سلبی

هرگاه صفت، به گونه‌ای باشد که نقص و کاستی را از خداوند نفی‌کند، صفت سلبی نام دارد. مانند مرکب نبودن، جاهل نبودن و شریک نداشتن. صفت سلبی، حاکی از سلب نوعی نقص و مفهوم عدمی از ذات خداوند است.

حقیقت صفت سلبی، سلبِ سلبِ کمال است و چون نفی نفی، نوعی از اثبات است، پس صفات سلبی نیز در نهایت از کمال ذات خداوند پرده برمی‌دارد. صفات سلبی به معنای وجود نقصان در ذات خداوند نیست بلکه همانند صفات ثبوتی از کمال ذات حکایت می‌کند.

مطالعه بیشتر

• جعفر سبحانی، خداشناسی، ص۲۹۲، شناخت صفات خدا.