پیش نویس:حرکت امام حسین(ع) از مکه به کربلا
چرا امام حسین(ع) بدون کامل کردن مناسک حج، سمت کربلا حرکت نمود؟
حرکت امام حسین(ع) از مکه به کربلا را حرکتی در ادامه حرکت او برای احیای امر به معروف و نهی از منکر از طریق قیام علیه حکومت جور یزید بن معاویه تلقی کرده‌اند. به‌نقل از منابع تاریخی، امام حسین(ع) در روز سه‌شنبه هشتم ذی‌الحجه سال ۶۰ قمری از مکه به‌سوی عراق حرکت کرد.
در کنار هدف اصلی امام حسین(ع) برای خروج از مکه، نامه‌های مردم کوفه و دعوت آنان از امام حسین(ع) برای امامت قیام علیه حکومت شام را نیز مؤثر تلقی کرده‌اند. علت دیگر خروج امام حسین(ع) از مکه به سوی کربلا این دانسته شده که به دستور یزید بن معاویه قرار بود امام حسین(ع) در جریان مراسم حج ترور شود. امام(ع) به‌خاطر مصون ماندن احترام مکه، بدون شرکت در مراسم حج، مکه را به‌سوی عراق ترک کرد.
به نقل از شیخ مفید، امام حسین(ع) برای خارج‌شدن از مکه به‌سوی عراق، حج خود را ناتمام گذاشت. او برای این کار نیت خود را از حج تمتع به عمره مفرده برگرداند و از احرام خارج شد. برخی دیگر، برخلاف نظر کسانی چون شیخ مفید گفته‌اند که امام حسین(ع) برای عمره تمتع محرم نشد و عمره تمتعش را به عمره مفرده تبدیل نکرد، بلکه امام(ع) با عمره مفرده وارد مکه شد و با طواف وداع یا عمره مفردۀ ماه ذی‌الحجه، بدون تبدیل نیت، از مکه خارج شد.
کلیات و جایگاه
به نقل از منابع تاریخی، امام حسین(ع) در روز سه‌شنبه هشتم ذی‌الحجه سال ۶۰ قمری از مکه به‌سوی عراق حرکت کرد.[۱] این روز در تقویم حج اسلامی مطابق با روز ترویه (روز برداشتن و ذخیره کردن آب برای حج) است. در همین روز مسلم بن عقیل، فرستاده امام حسین(ع) به کوفه نیز قیام کرد. به نقل از منابع، امام حسین(ع) به همراه ۸۳ نفر که ۶۰ نفر از آنان از شیعیان کوفه بودند، از مکه به سوی عراق حرکت کرد.[۲]
حرکت امام حسین(ع) از مکه به عراق با ناتمام گذاشتن اعمال حج برای آغاز قیام علیه ظلم و برپاداشتن امر به معروف و نهی از منکر را، ادامه مسیر هدایت الهی که توسط پیامبر(ص) و امام علی(ع) آغاز شده بود دانسته‌اند.[۳]
علت خروج از مکه
علت اصلی خروج امام حسین(ع) از مکه به‌سوی عراق را در ادامه برنامه اصلی او برای احیای امر به معرف و نهی از منکر و قیام علیه حکومت ظلم یزید بن معاویه قلمداد کرده‌اند.[۴] هدفی که امام(ع) در جریان خطبه‌ای در مکه در میان بنی‌هاشم از آن یاد کرده است. امام(ع) در انتهای این خطبه به کسانی که با او در سفر به کربلا همراه خواهند شد و در این راه به شهادت خواهند رسید وعده می‌دهد که به بهشت خواهند رسید و وعده رسول خدا(ص) در برپایی حکومت الهی در زمین را تحقق خواهند بخشید.[۵]
در خروج امام حسین(ع) از مکه به‌سوی کربلا، نامه‌های مردم کوفه و دعوت آنان از ایشان برای امامت قیام علیه حکومت شام را نیز مؤثر دانسته‌اند.[۶] امام حسین(ع) در مکه به نامه‌های متعدد کوفیان پاسخ مثبت داد و عموزاده خود مسلم بن عقیل را به‌سوی کوفه فرستاد. امام(ع) در این نامه گفت اگر خواسته اکثریت مردم و نظر افراد آگاه کوفه همان باشد که در نامه‌ها بوده، برای همراهی با قیام کوفیان به‌سرعت به‌سوی کوفه حرکت خواهد کرد.[۷]
علت دیگر خروج امام حسین(ع) از مکه این دانسته شده که با نزدیک شدن موسم حج و ورود مسلمانان به مکه برای انجام فرایض حج، امام حسین(ع) مطلع شد به دستور یزید بن معاویه، عمرو بن سعید بن عاص، به‌ظاهر به‌عنوان امیر حاج ولی در واقع به‌منظور انجام مأموریتی پنهانی، وارد مکه شده است. مأموریت پنهانی او از سوی یزید این دانسته شده که در هر نقطه‌ای از مکه که امکان داشته باشد امام حسین(ع) را ترور کند. به همین دلیل، امام حسین(ع) تصمیم گرفت به‌خاطر مصون ماندن احترام مکه، بدون شرکت در مراسم حج مکه را به‌سوی عراق ترک کند.
حج امام حسین(ع)
عمره تمتع
به نقل از شیخ مفید، امام حسین(ع) برای خارج شدن از مکه به‌سوی عراق حج خود را ناتمام گذاشت. او برای این کار نیت خود را از حج تمتع به عمره مفرده برگرداند و از احرام خارج شد: «وقتی امام حسین(ع) تصمیم گرفت به عراق برود، خانه خدا را طواف و بین صفا و مروه سعی کرد و از اِحرام خود خارج شد و آن را عُمره قرار داد؛ زیرا با دستگیر‌شدن در بین مناسک نمی‌توانست اعمال حج را به پایان برساند؛ چون می‌خواستند او را دستگیر کنند و نزد یزید بن معاویه ببرند؛ از این روی امام با خانواده خود و شیعیانِ همراهش از مکه خارج شدند».[۸]
عمره مفره
برخی دیگر، برخلاف نظر کسانی چون شیخ مفید گفته‌اند امام حسین(ع) برای عمره تمتع محرم نشد و عمره تمتعش را به عمره مفرده تبدیل نکرد، بلکه حضرت با عمره مفرده وارد مکه شد و با طواف وداع یا عمره مفردۀ ماه ذی‌الحجه، بدون تبدیل نیت، از مکه خارج شد.[۹] برای این نظر شواهدی ارائه شده است؛ از جمله:
- امام حسین(ع)، بنابر شواهد بسیار، از شهادت خود در کربلا به علم امامت اطلاع داشت و تصمیم او برای رفتن از مکه قطعی بود. همچنین پیش از حرکت از مدینه به سوی مکه، در عالم خواب از پیامبر(ص) شنیده بود: «ای حسین! گویا به همین زودی می‌بینم که در سرزمینی به نام کربلا کشته و ذبح می‌شوی».[۱۰]
- حرکت امام حسین(ع) از مدینه به مکه، در ماه‌های عمره مفرده، یعنی ماه‌های رجب و شعبان انجام شده، نه در ماه‌های حج (شوال، ذی‌القعده و ذی‌الحجه).[۱۱]
- امام حسین(ع)، سه روز قبل از خروج از مکه، با ابن‌عباس و محمد حنفیه و برخی دیگر گفت‌وگو کرد. این افراد تلاش کردند تا امام حسین(ع) را از رفتن به عراق منصرف کنند.[۱۲]
- بنابر احکام فقهی شیعه، امام حسین(ع) در آن موقعیت مصدود بوده است. مصدود به حج‌گزاری گفته شده که دشمن یا عامل دیگری از حج‌گزاردن او جلوگیری کند. بنابر احکام حج، چنین فردی می‌تواند در همان محلی که او را از رفتن منع کرده‌اند، یک شتر یا گاو یا گوسفند قربانی کند و بعد از تقصیر (کوتاه کردن مو و ناخن) از احرام خارج شود. اما درباره حج امام حسین(ع) هیچ اشاره‌ای به انجام قربانی نشده، تا قرینه‌ای برای مصدود بودن امام(ع) باشد.[۱۳][۱۴]
- از امام صادق(ع) درباره کسی سؤال شد که در ماه‌های حج، عمره مفرده به‌جا آورده، سپس به شهر خود بازگشته است. امام فرمود: «أنه سئل عن رجل خرج فی أشهر الحج معتمراً هم خرج إلی بلاده؟ قال: لابأس وإن حج من عامه ذلک و أفرد الحج فلیس علیه دم، وإن الحسین بن علی(ع) خرج یوم الترویة إلی العراق و کان معتمرا» جایز است... حسین بن علی(ع)، روز ترویه به سوی عراق رفت؛ در حالی که به عمره مفرده مُحرِم شده بود.[۱۵]
- در روایت دیگری معاویة بن عمار می‌گوید: «قلت لابی عبدالله(ع): من أین افتق المتمتع و المعتمر؟ فقال: إن المتمتع مرتبط بالحج و المعتمر إذا فرغ منها ذهب حیث شاء و قد اعتمر الحسین(ع) فی ذی الحجه ثم راح یوم الترویة إلی العراق و الناس یروحون إلی منی، ولا بأس بالعمرة فی ذی الحجه لمن لایرید الحج» به امام صادق(ع) عرض کردم فرق عمره تمتع و مفرده چیست؟ امام فرمود: عمره تمتع با حج مرتبط است و کسی که عمره مفرده انجام می‌دهد هنگامی که آن را به پایان برساند، می‌تواند به هرجا که می‌خواهد برود و امام حسین(ع) در ذی الحجه عمره مفرده به‌جا آورد، سپس در روز ترویه به عراق رفت...[۱۶]
منابع
- ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض الزرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۶۰.
- ↑ ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد بن صامل السلمی، طائف، مکتبة الصدیق، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۵۱.
- ↑ «آغاز قیام امام حسین (ع) از مکه به سوی کربلا»، در تارنمای خبرگزاری دانشجو، درج: ۱۹ مرداد ۱۳۹۸ش، بازدید: ۲۷ خرداد ۱۴۰۳ش.
- ↑ مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱۴۰.
- ↑ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تهران، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، ۱۴۳۳ق، ج۲، ص۲۳۹.
- ↑ مطهری، حماسه حسینی، ج۱، ص۱۳۶–۱۳۸.
- ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۶۲؛ ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، تحقیق یوسف البقاعی، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۹۷.
- ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۶۶.
- ↑ ابراهیمی، ابراهیم، «نقد و تحلیل رویکردهای حج امام حسین(ع)»، در پژوهش‌های قرآن و حدیث، شماره ۱، پاییز و زمستان ۱۳۸۸ش، ص۲۱–۲۲.
- ↑ صدوق، الامالی، ۱۴۰۴ق،ص۱۵۲؛ شریف قرشی، حیاة الامام الحسین(ع)، ۱۳۳۴ق، ص۲۵۹.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، ۱۳۹۸ق، ص۶۲-۶۸.
- ↑ دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸ق، ص۲۴۳-۲۴۵.
- ↑ رجوع کنید به: خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۶۹ق، ج۱، ص۴۵۸. همو، مناسک حج با حواشی مراجع معاصر، ۱۳۸۲ش، مسائل ۱۳۷۰ و ۱۳۷۲.
- ↑ ابراهیمی، «نقد و تحلیل رویکردهای حج امام حسین(ع)»، ص۱۶–۱۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۴۵. طوسی، الاستبصار، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۳۲۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۳۵، طوسی، الاستبصار، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۳۲۸.