دیدگاه شیعه و اهل‌سنت در مسئله امامت

سؤال

به طور کلی دیدگاه شیعه و اهل سنت در مورد امامت چیست؟

اصول دین توحید معاد نبوت عدل (شیعه) امامت (شیعه)

فروع دین نماز روزه خمس (شیعه) زکات حج جهاد امر به معروف (شیعه) نهی از منکر (شیعه) تولی (شیعه) تبری (شیعه)

فرق بین اصول دین و فروع دین

دیدگاه شیعه و اهل‌سنت در مسئله امامت با هم تفاوت دارند. اهل سنت، امامت را صرفا یک مسئولیت ظاهری و از فروع دین دانسته و تعیین امام را وظیفه مردم می دانند. شیعیان امامت را مقامی الهی دانسته، امام را فردی معصوم و جانشین پیامبر در همه مقامات او غیر از وحی و آن را از اصول دین می‌دانند که وظیفه هدایت انسان و اجرای قوانین الهی همراه با حکومت و خلافت را بر عهده دارد.

دیدگاه اهل سنت

اهل سنت امامت را صرف یک مسئولیت ظاهری در حد ریاست حکومت دینی می‌دانند و معتقدند تکلیف مردم است که خلیفه تعیین کنند و به همین جهت آنرا از فروع دین می‌شمارند.اهل سنت بعد از پیامبر برای هیچ کس مقام عصمت و خلیفه اللّهی و منصوص بودن از طرف خدا و پیغمبر را قائل نیستند.

دیدگاه شیعه

امامت از دیدگاه شیعه، مقام جانشینی رسول خدا(ص)، در تربیت انسانها، حفظ و تبیین احکام دین، حکومت، اجرای قوانین الهی و قضاوت است بنابراین امام همه ویژگی‌های پیامبر بجز وحی را داراست.

نقش هدایت تکوینی در مسئله امامت

به گفته علامه طباطبائی در تفسیر المیزان در این‌باره؛ قرآن در آیاتی که از جعل و نصب امامت سخن می‌گوید هدایت را در کنار آن ذکر می‌نماید و معلوم می‌شود هدایتی که از شؤون امامت شمرده شده به معنای بیان راه نیست، زیرا خدا ابراهیم(ع) را بعد از مقام نبوت و رسالت که لازمه‌اش هدایت و بیان راه است و بعد از مقام خلّت به عنوان امام معرفی کرده، پس هدایتی که منصب امام است دستگیری خلق است نه صرف راهنمائی و هدایت امام یک نوع تصرف تکوینی از طریق نفوذ روحانی در قلب‌های آماده و هموار کردن راه برای بردن دلها به سوی کمال و هدایت حقیقی و منتقل نمودن‌شان از مرتبه مصنوعی خاصی به مرتبه دیگر و تحقق بخشیدن به اهداف دین است و کسی به چنین مقامی با شرافت نائل می‌شود که قبلاً خودش به این نوع هدایت رسیده باشد و کسی که هدایت یافته و به هدایت دیگران نیازی ندارد و هدایت او بر اساس قابلیت‌ها به دیگران می‌رسد، معصوم و امام است و طبعاً کسی‌که به هدایت دیگران نیازمند است معصوم و امام نخواهد بود.

رابطه عصمت و امامت

به اعتقاد شیعه چون ائمه(ع) عصمت دارند باید حافظ دین و حاکم مسلمین باشند. بر این اساس امامت استمرار خط نبوت است از نظر حفظ کردن و شناساندن دین. به همان دلیل که عصمتِ آورنده قانون الهی لازم است، عصمت حافظ و مفسر آن قانون ضروری است، همانطوری‌که خطا و گناه در رساننده قانون الهی غرض از بعثت را که هدایت است، باطل می‌کند، خطا در مفسر و مجری قانون موجب گمراهی است؛ بنابراین به تناسب قانون الهی وجود مفسر معصوم بعد از پیامبر(ص) برای آن لازم است، زیرا چه بسا مردم در فهم قانون خدا دچار آراء مختلفی شده و به خطا بروند و چون شریعت اسلام ابدی و کاربرد قرآن در هدایت عمومی و تربیت انسانی و حل مشکلات و رفع اختلافات همیشگی است و بشر تا روز قیامت ملزم اند بطور صحیح به دستورات آن عمل کنند و عمل صحیح در گرو تبیین بدور از خطا و معصومانه، آن است؛ لازم است برای رسیدن به این هدف، خداوند برای فهماندن صحیح قانون خود معلّمی را بعد از پیامبر معین کند و همه برای فهمیدن معارف، سنت‌ها و قوانین الهی به او مراجعه کنند. شناختن چنین معلّمی بدون نص از جانب خدا، برای بشر مقدور نیست چون مقام عصمت از حیطه درک بشر خارج است. امام رضا(ع) در این رابطه می‌فرماید:

«همانا امامت قدرش والاتر و شأنش بزرگتر و عمقش ژرفتر از آن است که مردم با عقل خود به آن برسند یا به انتخاب خویش کسی را بعنوان امام منصوب کنند.»

انتخاب امام از طرف خدا

به اعتقاد شیعه، امامت مقامی الهی است و شخص امام از طرف خدا تعیین شده و به وسیله پیامبر به بندگان معرفی می شود:

• مطابق قرآن ابراهیم(ع) بعد از مقام نبوت و رسالت، به امامت می‌رسد و قرآن از امامت به عهد الهی یاد کرده و آنرا از ظالمین بطور مطلق نفی نموده است. (چه در گذشته ظالم بوده باشد و چه الان، چه به شرک و گناه به خود ستم کرده باشد و چه به دیگران) معلوم می‌شود امام باید معصوم از خطا و گناه باشد.
• در آیات زیادی خدا جعل و نصب امام و خلیفه را به خود نسبت داده است. و آنرا به انتخاب مردم واگذار نکرده است. این مطلب معلوم می‌شود، امامت نظیر مقام نبوت منصب الهی است، پس خود خدا باید آنرا معرفی نماید و خداوند هم در آیات ولایت، امامت، مودّت، تطهیر، تبلیغ و آیه اولی الامر … امام را معرفی نموده است و نیز پیامبر(ص) امام بعد از خود را در روایات متواتر معرفی کرده است. همچنین با وجود انسان معصوم که آیات، روایات و عقل بر عصمتش دلالت دارد، نوبت به امامت غیر معصوم نمی‌رسد. در این زمینه فقط به مفاد یک آیه اشاره می‌شود: فخر رازی از علمای اهل سنت در ذیل آیه‌ای که می‌فرماید: «ای اهل ایمان از خدا و رسول و صاحبان امر از میان خود اطاعت کنید» می‌گوید: صاحبان امر غیر از معصومین کسان دیگری نمی‌توانند باشند، زیرا امر کردن خدا به اطاعت مطلقه از غیر معصوم محال است.
• نصب امام معصوم، عنایت خدا به بندگانش می‌باشد، زیرا امام، انسان را به اطاعت از خدا نزدیک و از معصیت او دور می‌کند.

مطالعه بیشتر

• امامت و رهبری، شهید مطهری.
• امامت و انسان کامل از دیدگاه امام خمینی، روح الله خمینی (تدوین: فروغ السادات رحیم پور)