و لاتجسسوا

سؤال

وَ لا تَجَسَّسُوا در کدام آیه قرآن آمده و به چه معناست؟

آیه ۱۲ سوره حجرات

مشخصات آیه
واقع در سوره	حجرات
شماره آیه	۱۲
جزء	۱۰
موضوع	اخلاق

بیان آیه

در این آیه احكام سه‏گانه اجتناب از گمان بد، تجسس و غيبت آمده است. در اين آيه نخست مى‏فرمايد:" اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! از بسيارى از گمانها بپرهيزيد، چرا كه بعضى از گمانها گناه است‏.

منظور از" كَثِيراً مِنَ الظَّنِ‏" گمانهاى بد است كه نسبت به گمانهاى‏ خوب در ميان مردم بيشتر است لذا از آن تعبير به كثير شده و گرنه" حسن ظن و گمان خير" نه تنها ممنوع نيست بلكه مستحسن است، چنان كه قرآن مجيد در آيه 12 سوره نور مى‏فرمايد.

سپس در دستور بعد مساله" نهى از تجسس" را مطرح كرده، مى‏فرمايد:" و هرگز در كار ديگران تجسس نكنيد" (وَ لا تَجَسَّسُوا).

در حقيقت گمان بد عاملى است براى جستجوگرى، و جستجوگرى عاملى است براى كشف اسرار و رازهاى نهانى مردم، و اسلام هرگز اجازه نمى‏دهد كه رازهاى خصوصى آنها فاش شود. و به تعبير ديگر اسلام مى‏خواهد مردم در زندگى خصوصى خود از هر نظر در امنيت باشند. بديهى است اگر اجازه داده شود هر كس به جستجوگرى در باره ديگران بر خيزد حيثيت و آبروى مردم بر باد مى‏رود، و جهنمى به وجود مى‏آيد كه همه افراد اجتماع در آن معذب خواهند بود. البته اين دستور منافاتى با وجود دستگاههاى اطلاعاتى در حكومت اسلامى براى مبارزه با توطئه‏ها نخواهد داشت ولى اين بدان معنى نيست كه اين دستگاهها حق دارند در زندگى خصوصى مردم جستجوگرى كنند. و بالآخره در سومين و آخرين دستور كه در حقيقت معلول و نتيجه دو برنامه قبل است مى‏فرمايد:" هيچكدام از شما ديگرى را غيبت نكند" (وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً). و به اين ترتيب گمان بد سرچشمه تجسس، و تجسس موجب افشاى عيوب و اسرار پنهانى، و آگاهى بر اين امور سبب غيبت مى‏شود كه اسلام از معلول و علت همگى نهى كرده است.

متن و ترجمه آیه

...

حرمت تجسس در زندگی دیگران

قرآن با صراحت تمام تجسس را در آيه فوق منع نموده، و از آنجا كه هيچگونه قيد و شرطى براى آن قائل نشده نشان مى‏دهد كه جستجوگرى در كار ديگران و تلاش براى افشاى اسرار آنها گناه است، ولى البته قرائنى كه در داخل و خارج آيه است نشان مى‏دهد كه اين حكم مربوط به زندگى شخصى و خصوصى افراد است، و در زندگى اجتماعى تا آنجا كه تاثيرى در سرنوشت جامعه نداشته باشد نيز اين حكم صادق است.

اما روشن است آنجا كه ارتباطى با سرنوشت ديگران و كيان جامعه پيدا مى‏كند مساله شكل ديگرى به خود مى‏گيرد، لذا شخص پيغمبر ص مامورانى براى جمع آورى اطلاعات قرار داده بود كه از آنها بعنوان" عيون" تعبير مى‏شود، تا آنچه را ارتباط با سرنوشت جامعه اسلامى در داخل و خارج داشت براى او گرد آورى كنند.

كلمه" تجسس"- با جيم- به معناى پى‏گيرى و تفحص از امور مردم است، امورى كه مردم عنايت دارند پنهان بماند و تو آنها را پى‏گيرى كنى تا خبردار شوى. كلمه" تحسس"- با حاء بى نقطه- نيز همين معنا را مى‏دهد، با اين تفاوت كه تجسس- با جيم- در شر استعمال مى‏شود، و تحسس- با حاء- در خير به كار مى‏رود، و به همين جهت بعضى‏ گفته‏اند: معناى آيه اين است كه: دنبال عيوب مسلمانان را نگيريد، و در اين مقام بر نياييد كه امورى را كه صاحبانش مى‏خواهند پوشيده بماند تو آنها را فاش سازى.