تفاوت عصمت معصومان قبل و بعد از نبوت و امامت

سؤال

 عصمت قبل از نبوت یا امامت با عصمت بعد از آنچه تفاوتی دارد؟

 به عقیدهٔ ما شیعیان، تمامی پیامبران و امامان (علیهم السلام) چه پیش از نبوت و امامت و چه پس از آن، دارای عصمت بوده‌اند. ویژگی‌های عصمت در این دو مرحلهٔ زمانی، تفاوت چندانی با یک دیگر ندارد. البته روشن است که برخی از مراتب عصمت، یعنی عصمت در دریافت وحی و نیز عصمت در ابلاغ و تبیین معارف وحیانی، پیش ازنبوت و امامت قابل طرح نیست؛ اما عصمت از گناه و خطا و نیز عصمت در اعتقادات، تمام دوران زندگی معصومین را پوشش می‌دهد. برای فهم بِه تر مطلب، توضیح دو نکته ضروری است: ۱. عصمت قبل از نبوت و امامت، گسترهٔ وسیعی دارد و سال‌های آغاز زندگی را نیز در برمی گیرد. پرسشی که در این‌جا باید بدان پرداخت این است که قبل از رسیدن به سنّ تکلیف، گناهی قابل تصور نیست، پس چگونه می‌توان سخن از عصمت به میان آورد؟ در پاسخ باید گفت که هر چند در انسان‌های معمولی، آمادگی برای پذیرش تکالیف الهی از حدود نُه یا پانزده سالگی آغاز می‌شود، اما می‌توان نسبت به انسان‌های مختلف، زمان تکلیف را متفاوت دانست. بی شک، همهٔ ما افراد خردسالی را سراغ داریم که از نظر رشد عقلی و شناخت و آگاهی و قدرت تصمیم‌گیری، با افراد بزرگ‌سال برابری می‌کنند. حال اگر این افراد، قبل از سنین متعارف به تکلیف می‌رسیدند، نه محال عقلی لازم می‌آمد و نه با عدل و حکمت الهی منافات داشت. البته مشیّت الهی بر این قرار گرفته است که از این تفاوت‌ها و ویژگی‌های فردی چشم پوشی شود و زمان تکلیف همهٔ انسان‌ها، یک سان تلقّی گردد؛ اما در بارهٔ پیامبران و امامان، که راه نمای مردمان و حجت الهی اند، وضعیّت به گونه ای دیگر است و باریابی گروهی از آنان به مقام نبوت و امامت در سنین خردسالی، مهر تأییدی بر تکلیف پذیری آنان در آن سنین به شمار می‌آید. چنان‌که به فرمودهٔ قرآن کریم، حضرت عیسی و یحیی (علیهم السلام) در کودکی به پیامبری رسیدند؛ و براساس روایات و شواهد مسلّم تاریخی، عده ای از ائمهٔ شیعه، در خردسالی، مسئولیت امامت و رهبری امت را به عهده گرفتند. ۲. عصمتِ پس از نبوت و امامت، به دلایلی که در جای خود مطرح گردیده، اختیاری است و ریشه در شایستگی‌هایی دارد که با تلاش خود معصومان (علیهم السلام) به دست آمده است. اما عصمت پیش از نبوت و امامت، اگر هم غیر اختیاری باشد، نقصی برای آنان به حساب نمی‌آید؛ زیرا ملاک برتری معصومین، عصمت اختیاری در سنین بزرگ‌سالی است، و عصمت در خردسالی، پاداش قبل از عمل به شمار می‌آید. وقتی خداوند می‌داند که فردی در آیندهٔ زندگی خود، چه مسیری را انتخاب می‌کند، به میزان انتخاب او و تلاش مداوم آینده اش، او را از نخستین روز زندگی مورد لطف و عنایت قرار می‌دهد و از لغزش‌ها مصونش می‌دارد .