دانشی كه سزاوار یادگیری نباشد سودی ندارد

سؤال

امیر مومنان(سلام الله علیه) در نامه ۳۱ نهج البلاغه به امام حسن مجتبی(ع) سفارش می‌کند: «بدان علمى كه سودمند نباشد، فايده‌‏اى نخواهد داشت و دانشى كه سزاوار ياد گيرى نيست، سودى ندارد»، چه علومی است که دانستن آن سودی ندارد و فراگرفتنش جایز نیست؟

دانش‌هایی هستند که فراگرفتنش سودی ندارند و دانشی که ثمره‌ای ندارد، فراگیری آن هم درست نیست؛ از جمله: علومی که باعث ضرر زدن به خود یا دیگری می‌باشد؛ علومی که فقط منفعت شخصی افراد را تامین می‌کند و توجهی به معنوینت، انسانیت، رشد جامعه و آخرت ندارند؛ دانش‌هایی که عمر انسان را هدر می‌دهد و ثمره‌اي بر فرد ندارد؛ دانش‌هایی که خارج از درک بشر است مانند تعمق و ژرف اندیشی در ذات خدا.

متن حدیث

امير مومنان علي(ع) در نامه ۳۱ نهج البلاغه به فرزندش امام حسن مجتبي(ع) مي‌نويسد:

« وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَا خَيْرَ فِي‏ عِلْمٍ‏ لَا يَنْفَعُ وَ لَا يُنْتَفَعُ بِعِلْمٍ لَا يَحِقُ‏ تَعَلُّمُهُ

بدان علمى كه سودمند نباشد، فايده‌‏اى نخواهد داشت و دانشى كه سزاوار ياد گيرى نيست، سودى ندارد.

»

دلالت حديث

دانشی که سزاوار یادگیری نیست، سود ندارد؛ خیری هم در آن نیست. انسان با توجه به مقدار دانش خود در زندگی جهت‌گیری می‌کند و با در نظر گرفتن عمر محدود انسان، عقل می‌گوید علمی بیاموز که موجب خوشبختی در دنیا و آخرت شود و محدوده فکری انسان نباید به اموری که مهم نیستند، مشغول شود.

این امر آنقدر مهم است که در دعاها بارها از علمی که نفعی ندارد، به خداوند پناه برده شده است.

دانش‌هاي غير مفيد

۱. علومی که باعث ضرر زدن به خود یا دیگری می‌باشد مثل سحر و جادو. و امروزه دانش ساخت تسلیحات کشتار جمعی.

۲. علومی که فقط منفعت شخصی افراد را تامین می‌کند و توجهی به معنوینت، انسانیت، رشد جامعه و آخرت ندارند؛ مانند دانش ساخت مشروبات الکلی. و ... .

۳. دانش‌هایی که در قالب علم مخصوصی نیستند و فقط موجب تضییع عمر می‌باشد مانند یادگیری بسیاری ازبازی‌ها، اطلاع ازمشخصات فردی یاخانوادگی برخی افراد جامعه، معماهای بیهوده و ... كه ثمره‌اي بر فرد ندارد.

امام كاظم(ع) فرمود: «رسول خدا وارد مسجد شد، ديد جماعتى گرد مردى را گرفته‏اند. فرمود: چه خبر است؟ گفتند: اين شخص علامه است. فرمود: علامه يعنى چه؟ گفتند: داناترين مردم است به دودمان عرب و حوادث ايشان و به روزگار جاهليت و اشعار عربى. پيامبر فرمود: اينها علمى است كه نادانش را زيانى ندهد و عالمش را سودى نبخشد، سپس فرمود: همانا علم سه چيز است:آيه محكم، فريضه عادله، سنت پا برجا، و غير از اينها فضل است.»

پیامبر(ص) با جمله‏: «لَا يَضُرُّ مَنْ‏ جَهِلَه» به مردم فهمانيد كه معلومات اين شخص در حقيقت علم نيست بلكه علم حقيقى آن است كه دانستنش براى انسان مفيد باشد و ندانستنش در آن زيان دهد.

۴. بعضی از علوم به خاطر اینکه خارج از درک بشر است مورد نهی می‌باشد؛ مانند تعمق و ژرف اندیشی در ذات خدا.

علومی که ندانستنش موجب زیان نمی‌باشد، آموختنش سزاوار نیست؛ علوم مادی که خدمت به انسانیت می‌باشند و مورد نیاز است؛ آموختن آن هم لازم می‌باشد. مانند دانش پزشکی، معماری، علوم سیاسی و.... اگر این علوم با نیت الهی همراه شود می‌تواند نتیجه اخروی هم داشته باشد.

جستارهای وابسته

اعتبار نامه ۳۱ نهج‌البلاغه