فرائد الاصول (کتاب)

سؤال

فرائد الاصول از کیست و چه محتوایی دارد؟

فرائد الاصول
اطلاعات کتاب
نویسنده	شیخ انصاری
تاریخ نگارش	قرن ۱۳
موضوع	علم اصول
زبان	عربی

درگاه‌ها

فرائد الاصول مهم‌ترین کتاب در اصول فقه امامیه پس از دوره اخباری‌گری است. فرائد الاصول نوشته شیخ مرتضی انصاری فقه و اصولی بزرگ قرن سیزدهم است. این کتاب از متون درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیهٔ امامی به‌شمار می‌آید.

شیخ انصاری در فرائدالأصول سهم مهمی در نقد فکر اخباری و توسعه علم اصول داشته است.

معرفی و جایگاه

اَلرَّسائِل، عنوان مهم‌ترین کتاب در اصول فقه امامیه پس از دورهٔ اخباریگری که از متون درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیهٔ امامی به‌شمار می‌آید. مؤلف کتاب، شیخ انصاری (درگذشت: ۱۲۸۱ق)، فقیه و اصولی بزرگ امامی سدهٔ ۱۳ قمری است. این کتاب از همان زمان حیات مؤلف، محور شرح و تدریس در محافل فقهی و اصولی امامی قرار گرفت و با وجود تألیف اصولی فراوان در دو سدهٔ اخیر، همچنان به‌عنوان یکی از متون محوری سطوح عالی حوزه‌های علمیه جایگاه خود را حفظ کرده است. مؤلفْ خود بر این کتاب، نامی ننهاده است و عنوان رسائل، مأخوذ از مجموعه‌رساله‌هایی در مباحث اصولی است که این کتاب مشتمل بر آنهاست. به مناسبت انتشار کتاب در زمان حیات مؤلف، یکی از شاگردان نزدیک وی، یعنی عبدالحسین شوشتری، عنوان فرائد الاصول فی تمییز المزیف عن المقبول را بر آن نهاد.

شیخ مرتضی انصاری در فرائدالأصول سهم مهمی در نقد فکر اخباری و توسعه علم اصول داشته است. کتاب رسائل او از برترین نوشته‌های اصولی مذهب شیعه به‌شمار می‌رود؛ به‌ویژه طرح ابتکاری او در ساماندهی مباحث «حجّت»، افقهایی نو در برابر فقها و مجتهدان گشوده است. این کتاب از درسنامه‌های مهم حوزه‌های شیعی است که هم در مرتبه سطوح عالی تدریس می‌شود و هم بسیاری از استادان و مجتهدان حوزه‌های علمیه، دروس اجتهادی خود را در علم اصول، بر محور این کتاب ارائه می‌دهند.

جایگاه

اکثر مطالب فرائد، ابتکاری و نو است.ص۲۷۳. اینکه حجیت قطع ذاتی و متابعت از ان عقلی است از ابتکارات فرائد الاصول است.ص۲۷۴. منابع مورد استفاده در فرائد الاصول بالغ بر صد عنوان است.ص۲۷۷. انصاف در نقل و نقد، پرهیز از ساده انگاری علمی، نقد آرای بزرگان، ص۲۷۸.توجه به عالمان معاصر، حریت تتبع، از ویژگی های این کتاب شمرده شده است.ص۲۷۹.

نویسنده

شیخ مرتضی انصاری (۱۲۱۴–۱۲۸۱ق) عالمی خوزستانی و از متحول‌کنندگان حوزهٔ نجف بود. انصاری از شاگردان سیدمحمد مجاهد و شیخ‌علی کاشف‌الغطاء و شیخ محمدحسن نجفی مشهور به صاحب جواهر در نجف بود شیخ نیز از برآمدگان از اصفهان چون ملا احمد نراقی دانش آموخت و با برخورداری از نگرشی فلسفی و در یک بازاندیشی در بنیادهای علم اصول، نظام فقهی ـ اصولی جدیدی را ارائه کرد. آموزهٔ او به مکتب غالب در حوزهٔ نجف و دیگر حوزه‌های امامی در دو سدهٔ اخیر مبدل شد. انصاری در دورهٔ طولانی اقامتش در عتبات بیشتر در نجف مستقر بود و مکرراً به کربلا تردد داشت. دو کتاب فقهی و اصولی او با عنوان المکاسب و الرسائل، اندکی پس از تألیف به دو متن درسی در حوزه مبدل شدند. ریاست حوزهٔ نجف در اواسط سدهٔ ۱۳ ق با صاحب جواهر بود و پس از وفات او در اختیار شیخ انصاری قرارگرفت.

محتوا

شیخ انصاری کتاب رسائل را در ۳ مقصد قطع، ظن و شک، و یک خاتمه در تعادل و تراجیح تألیف کرده است.

مقصد اول: قطع

مقصد دوم: ظن

مقصد سوم: شک.

در خاتمه کتاب رسائل بحث تعادل و تراجیح مطرح می‌شود.

چاپ

این کتاب در زمانی نامعلوم در دوران حیات مؤلف در نجف به چاپ رسید و سپس در ۱۲۶۸ ق/۱۸۵۲ م، در تهران منتشر شد، از مهم‌ترین چاپ‌های کتاب باید از چاپ انتشارات جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم (۱۴۱۶ ق/۱۹۹۵ م) یاد کرد که در آن، تواریخی که از سوی نساخ به بهانهٔ اتمام استنساخ کتاب نگاشته شده، به‌اشتباه در ادامهٔ عبارات مؤلف درج گردیده است. نهایتاً باید از چاپ محققانهٔ رسائل به مناسبت کنگرهٔ بزرگداشت شیخ اعظم انصاری نام برد که توسط انتشارات مجمع الفکر الاسلامی (چاپ ۱۴۱۹ق) به انتشار رسیده است.