نقش امام سجاد(ع) در حماسه عاشورا و حفظ آثار آن
نقش امام سجاد(ع) در حماسه عاشورا و حفظ آثار آن چه بود؟
در روز عاشورا امام سجاد(ع) به خاطر بیماری نتوانست در میدان جنگ شرکت نمایند اما بعد از قیام عاشورا برای روشنگری مردم، تبیین معارف و پرده‌برداری از چهره واقعی بنی‌امیه، اقداماتی انجام دادند گاه در قالب خطبه و دعا و گاه با گریه و مرثیه برای امام حسین(ع) یاد و خاطره حماسه عاشورا را زنده نگه داشتند و با تربیت شاگردان دستاوردهای این قیام حفظ شد.
قیام امام حسین(ع)
امام حسین(ع) بر اساس وظیفه الهی خویش و با هدف احیای اسلام و جلوگیری از انحراف در دین و برای زنده نمودن سنت نبوی و روشن نمودن این قضیه که اسلام راستین غیر از آن اسلامی است که بنی امیه در جامعه مطرح کرده‌اند، قیام نموده و برای همیشه تاریخ روشن کرد که مکاتب و مذاهب خارج از مسیر اهل بیت باطل است. آن حضرت با قربانی کردن خود و بهترین یارانش در این راه، هدف خود را به آیندگان درس داده و نشان داد که فرزند رسول خدا و معیار حق و اسلام و قرآن است و بنی امیه و سایر خلفا از مسیر حق خارج هستند. در حقیقت هدف امام پاسداری از امامت بود که امام سجاد(ع) با مواضع خاص که با توجه به شرایط خاص زمان خود این هدف امام را محافظت نمود و استمرار مسیر هدایت را با امامت استوار نمود و تمام اهداف قیام امام حسین را در دوره اسارت و پس از آن تبیین نمود.
برای رهایی از ذلت و بردگی و بازیابی عزّت و آزادگی و فراهم ساختن زمینه یک انقلاب ریشه‌دار و بنیادی در سطح گسترده بر ضدّ بیداد و اختناق، راهی جز آگاهی و بیدار سازی مردم نیست؛ امام حسین(ع) برای رسیدن به هدف مهم به امر خداوند قیام نمود.
اقدامات امام سجاد در حفظ حماسه عاشورا
شرکت در نبرد روز عاشورا
در روز عاشورا امام سجاد(ع) به سختی بیمار بود، با این وجود وقتی ندای «هل من ناصر» امام حسین(ع) را شنید، با آنکه از شدّت ضعف و ناتوانی قدرت برداشتن شمشیر را نداشت، راه میدان را در پیش گرفت، ام‌کلثوم خواست مانع شود؛ امام سجاد(ع) فرمود: «ای عمه دست از من بردار و بگذار تا پیش روی پسر پیغمبر(ص) جهاد کنم» سید الشهداء(ع) به خواهرش فرمود: «باز دار او را تا کشته نگردد و زمین از نسل آل محمّد(ص) خالی نماند» بدین ترتیب امام زین العابدین(ع) با وجود بیماری شدید در جهاد شرکت جست و به عنوان مطیع مطلق ولایت به سوی خیمه بازگشت تا به گونه‌ای دیگر برای ادامه جهاد وارد عرصه پیکار شود.[۱]
خطبه‌های آتشین
امام(ع) برای روشنگری مردم و تبیین معارف حقه و پرده‌برداری از چهره واقعی بنی‌امیه، خطبه‌هایی ایراد فرمودند که اهمّ آنها از این قرار است:
خطبه کوفه
امام(ع) به جمعیتی که برای تماشای اسیران آمده بودند اشاره کرد که ساکت شوند، همه سکوت کردند، آنگاه پس از ستایش خدا، خود را معرّفی فرمود و با سخنان کوتاه و جانگداز در آن محیط اختناق و ارعاب، طوفانی به پا ساخت. خطبه امام(ع) چنان در عمق روح و جان مردم نفوذ کرد که ناگهان از هر سو صدای شیون و ندای ندامت بلند شد و مردم همگی از آن حضرت اعلام حمایت نمودند و از دشمنان آنان برائت جستند.[۲]
خطبه شام
مردم شام در اثر تبلیغات چهل ساله معاویه شناخت صحیحی از اسلام و خاندان نبوت(ع) نداشتند. امام سجاد(ع) با کلام خود در مجلس یزید و در مقرّ حکومت اموی غوغایی ایجاد کرد و در میان قشرها مختلف مردم چنان تحوّلی به وجود آورد که یزید ترسید شورش شود و به مؤذن دستور داد اذان بگوید امّا با ادامه سخنان امام(ع) فشار افکار عمومی بر یزید اوج گرفت و او مجبور شد بر خلاف مواضع قاطع قبلی، خود را تبرئه کند و مسئولیت فاجعه کربلا را به گردن ابن زیاد اندازد.[۳]
خطبه مدینه
هنگامی که کاروان امام(ع) به نزدیکی مدینه رسید مردم مطلع شده و به استقبال آنها آمدند، امام(ع) در میان آنها خطبه شورانگیزی ایراد فرمودند و در ضمن آن صحنه جانگداز عاشورا و جنایات بنی امیه را بازگو کردند و با بیانات روشنگرانه خود پرده از حکومت جائر یزید برداشتند.[۴] و اذهان مردم مدینه را نسبت به بنی‌امیه آگاه کردند و این زمینه‌ای شد که بسیاری از قیام‌ها بر علیه امویان در مدینه شکل بگیرد.
دعا
امام زین العابدین(ع) در محیطی که ارعاب و اختناق حاکم بود مباحث سیاسی و اصول اعتقادی را در قالب دعا بیان می‌فرمود که مهم‌ترین آنها مسئله امامت و رهبری حقیقی جامعه اسلامی و غصب و تصاحب آن توسط حکّام جور بود.[۵]
برخورد با عالمان درباری
اینان کسانی بودند که فکر و ذهن مردم را به سوی بنی‌امیه جهت می‌دادند و آنان را با وضعی که بنی‌امیه خواستار آن بودند در جامعه حاکم باشد، عادت می‌دادند و افکار ناشایست و فرهنگ نادرست اموی را در قالب اسلام به خورد مردم می‌دادند به عنوان مثال برخورد شدید امام(ع) با محمّد بن مسلم زهری محدث برجسته درباری است.[۶]
زنده نگه داشتن یاد عاشورا
واقعه عاشورا در افکار عمومی برای حکومت اموی بسیار گران تمام شد و مشروعیت آن را زیر سؤال بود، امّا برای اینکه این فاجعه عظیم فراموش نشود امام با گریه بر شهیدان و زنده نگه داشتن خاطره آنان مبارزه منفی را به صورت گریه ادامه داد.[۷] شکی نیست که این اشک‌های سوزان ریشه عاطفی داشت، امّا چگونگی برخورد آن حضرت با این موضوع اثر و نتیجه سیاسی داشت. یادآوری مکرّر قضیه کربلا نمی‌گذاشت ظلم و جنایات حکومت بنی‌امیه از خاطره‌ها فراموش شود.
بنابراین سید الشهداء(ع) حماسه بزرگی در روز عاشورا و در زمین کربلا خلق نمود و امام سجاد(ع) این حادثه تاریخی را از قید زمان و مکان رها نمود و شعار «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» را جاودانه ساخت.
تربیت شاگردان
تربیت شاگردان و اصحاب خاصّی که هر یک از آنها حافظ دستاوردهای مکتب عاشورا و امامت بودند.
مطالعه بیشتر
- منتهی الامال، شیخ عباس قمی.
- سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی.
- حیات فکری سیاسی امامان شیعه، رسول جعفریان.
منابع
- ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، تهران، مکتبه الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۷۱ ش، ج۴۵، ص۴۶.
- ↑ جلالی، سید محمّدرضا، جهاد الامام السجاد(ع)، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۱۸ هـ ق، ص۴۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۴۵، ص۱۳۷.
- ↑ قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، دار الاسوه، چاپ اول، ۱۴۱۶ هـ ق، ج۷، ص۹۳.
- ↑ امام زین العابدین(ع)، صحیفه سجادیه، دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین، چاپ چهارم، ۱۳۷۵ هـ ش، ص۹۹.
- ↑ قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، تهران، کتابخانه ثنایی، ج۱، ص۵۷۳.
- ↑ الاربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه، بیروت، دار الاضواء، نوبت دوم، ۱۴۰۵ هـ ق، ج۲، ص۳۱۴.