مؤلف کتاب «سر العالمین و کشف ما فی الدارین»
 | این مقاله هماکنون به دست Shamloo در حال ویرایش است. |
آیا انتساب کتاب سر العالمین به ابوحامد غزالی درست است؟ این کتاب دربارهٔ چیست؟
سر العالمین و کشف ما فی الدارین کتابی است به زبان عربی منسوب به ابوحامد غزالی که در آن اشارات روشنی به عقاید شیعه شده است. برخی این کتاب را دلیلی بر شیعه‌شدن غزالی در آخر عمرش دانستهاند. نظریهٔ غالب دربارهٔ این کتاب در میان محققان عدم صحت انتساب آن به غزالی است.
مؤلف
کتاب سر العالمین از جمله کتاب‌هایی است که دربارهٔ مؤلف آن میان صاحب‌نظران اختلاف وجود دارد. این کتاب به ابوحامد محمد بن محمد غزالی طوسی (۴۵۰-۵۰۵ق)، فقیه و متکلم و صوفی اشعری شافعی ایرانی، منسوب است. سابقهٔ انتساب این کتاب به غزالی به قرن هفتم قمری می‌رسد. این انتساب به دلایل مختلفی مورد مناقشه قرار گرفته است و موافقان و مخالفانی دارد.
موافقان انتساب به غزالی
فهرست کسانی که صحت انتساب این کتاب به غزالی را تأیید کرده‌اند، بنا بر ترتیب تاریخی، چنین است:
- قدیمی‌ترین منبعی که سر العالمین در آن به غزالی منسوب شده کتاب تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمة نوشتهٔ سبط بن جوزی (۵۸۲-۶۵۴ق)، عالم مشهور حنفی، است.[۱]
- شمس‌الدین ذهبی (درگذشتهٔ ۷۴۸ق)، مورخ و تراجم‌نگار اهل‌سنت، در کتاب سیر اعلام النبلاء و میزان الاعتدال خود این کتاب را به غزالی منسوب کرده است.[۲]
- ابن حجر عسقلانی (درگذشتهٔ ۸۵۲ق)، مورخ و محدث و تراجم‌نگار اهل‌سنت، در کتاب لسان المیزان خود، که تلخیص و تکمله‌ای بر میزان الاعتدال ذهبی است، قول استاد خود ذهبی دربارهٔ انتساب این کتاب به غزالی را نقل و تأیید کرده است.[۳]
- تاج العروس
- الاتحاف فی شرح الاحیاء
- محقق کرکی
- مجالس المؤمنین
- ملامحسن فیض کاشانی
بعد از سبط بن جوزی، این کتاب چند بار در تهران، هند و مصر در سال های ۱۳۰۵، ۱۳۱۴ و ۱۳۲۴ق چاپ شده است. اگر در عدم صحت انتساب برخی دیگر از کتاب‌های غزالی بتوان شبهه ایجاد کرد، در عدم انتساب این کتاب به او نمی‌توان شبهه داشت. این کتاب را عده‌ای به نام او ساخته‌اند و شهرت داده‌اند. برخی محققان هدف از نگارش و انتشار این کتاب، به نام ابوحامد غزالی، را معرفی‌کردن او به‌عنوان فردی باطنی و شیعی دانستهاند.[۴]
مخالفان انتساب به غزالی
ویژگی‌ها و محتوا
«الكتاب المنسوب إلى الغزالی اسمه سر العالمين لا سر العارفين فمن عدم معرفته باسمه يعرف مبلغ تثبته في الأمر، ومن أين عرف ان كتاب سر العالمين ليس للغزالی وإنهم حشوه بتعاليمهم ونسبوه إليه فهل شافه الغزالی وأخبره أن الكتاب ليس له أو نزل عليه وحي بذلك؟ ما هذا إلا تخرص وسوء ظن نهى الله عنه وتهجم على القدح بغير مسوع ويمكن أن يكون الغزالی اثنين أحدهما صاحب الإحياء والآخر صاحب سر العالمين. والشيعة ليست بحاجة إلى أن تنتصر بالغزالی فتضع كتابا على لسانه فلديها من الحجج والبراهين ما فيه كفاية واحتجاجها بكتاب الله وكتب خصومها المشهورة يغنيها عن الاحتجاج بكتاب مجهول ينسب للغزالی. على أن الحافظ ابن حجر في لسان الميزان جزم بأنه للغزالي فقال: قال أبو حامد الغزالی فی كتاب سر العالمين».[۵]
منابع
- ↑ سبط بن الجوزی، يوسف بن قزاوغلى، تذكرة الخواص من الأمة بذكر خصائص الأئمة، تحقیق حسین تقی‌زاده، قم، مركز الطباعة و النشر المجمع العالمی لاهل البيت عليهم السلام، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۵۶.
- ↑ الذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، سير أعلام النبلاء، تحقیق مجموعة من المحققين بإشراف الشيخ شعيب الأرناؤوط، بی‌جا، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، ج۱۹، ص۳۲۸؛ نیز: الذهبی، سير أعلام النبلاء، ج۱۹، ص ۴۰۳؛ نیز: الذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، ميزان الاعتدال في نقد الرجال، تحقيق علی محمد البجاوی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۵۰۰.
- ↑ العسقلانی، ابن حجر احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۱۵.
- ↑ همایی، جلال الدین، غزالی‌نامه، تهران، کتابفروشی فروغی، بی‌تا، ج۲، ص۲۷۱-۲۷۲.
- ↑ الامین، السید محسن، اعیان الشیعة، ج۱، ص۵۰.