مذهب فردوسی

سؤال

مدائح فردوسي از خلفا که در چاپ روسيه است چه معنا دارد؟ اگر او از محمود غزنوي نمي ترسيد چرا خلفا را مدح کرده است؟

استاد ابوالقاسم منصور بن حسن مشهور به فردوسي شاعر بزرگ در حدود سنه ۳۲۹ در قريه «باژ» ازروستاهای تابع طابران طوس درخانواده اي از دهقانان متولد شد که ثروت و ملک موروثي داشتند. قبل از فردوسي بزرگ، دقيقي شاهنامه ابومنصوري را به نظم کشيده بود . وی بيش از هزار بيت ننوشته بود که به قتل رسيد

نسخه اي از اثر او «گشتاسبنامه» به دست فردوسي رسيد، او با ديدن اين کار مصمم شد کار او را به اتمام برساند. او در حدود سال ۳۷۱ شروع به نظم سرايي تاريخ و فرهنگ ايران به پارسي نمود.

فردوسي با فضل بن احمد اسفرايني که وزير سلطان محمود بود آشنا بود و به تشویق وی به سرودن شاهنامه پرداخت. ابیاتی در ستایش وی دارد:

نَبُد خسروان را چنان کدخداي بپرهيز و داد و بدين و به راي

که آرام اين پادشاهي بدوست که او بر سر نامداران نکوست

گشاده زبان و دل و پاکدست پرستنده شاه و يزدان پرست.

محمود به تشويق او به کار فردوسی علاقه مند شد و پس از عزل وزير کاردان و لايق رابطه فردوسی با دربار قطع شد.

لازم به ذکر است که چاپ روسیه با دیگر چاپها متفاوت نیست و در چاپهای ایرانی هم قسمت مربوط به خلفا وجود دارد. دلایل این امر را شاید بتوان در امور ذیل پیگیری کرد:

۱. دانشمندان به خاطر حفظ مصالح عالي دين اسلام، هرگز آثار خود را به توهين به ديگران آلوده نمي کردند.

۲. فردوسي قصد و نيت بزرگي دارد و اثر بي نظيري مي خواست خلق کند، فرهنگ ايران زمين را زنده مي کرد، او براي رسيدن به اين هدف عالي، اگر با ناسزاگويي کار خود را شروع مي کرد هرگز به هدف عالي خود نمي رسيد، و امرزو ما مجموعه اي گرانسنگ و بي نظير چون شاهنامه فردوسي که حاوي فرهنگ ديرين و ريشه تمدني ايرانيان است نداشتيم. به نظر مي رسد کار فردوسي کاملا عاقلانه و بر اساس خردمندي استوار است؛ در منطق اسلام و قرآن سب کردن و ناسزا گفتن مردود است؛ خصوصا وقتي که انسان براي اثبات ايده خود داراي علم و روش هاي منطقي و علمي و عقلاني است چه جاي ناسزاگويي و پرخاشگري است! خداوند در قرآن ناسزا گويي به بت پرستان را اجازه نداده تا چه رسد به اينکه درباره کسي که ادعاي ايمان و اسلام دارد به او ناسزا گفته شود.

۳. هيچ يک از معصومين(ع) به مقدسات ديگران توهين نکرده اند؛ بنابراين کار فردوسي نه از روي ترس از ديگران، بلکه بر محور منطق و دانش استوار است.

اگر فردوسي از محمود غزنوي مي ترسيد اميرمومنان علي عليه السلام را اين گونه مدح نمي کرد:

که من شهر علمم عليم درست درست اين سخن گفت پيغمبر است

يکي پهن کشتي بسان عروس بياراسته همچو چشم خروس

محمد بدو اندرون با علي همان اهل بيت نبي و وصي

فردوسي در ادامه ميگوید: انسان عاقل وقتي درياي بيکران و پر خطر را ديد که اگر از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم و وصي جدا شود غرق خواهد شد.

اگر چشم داري به ديگر سراي بنزد نبي و وصي گير جاي.

از اين رو با تأمل در اين اثر گرانسنگ، مي توان دريافت که فردوسي اگر اندک هراسي از امثال محمود غزنوي داشت از اظهار مذهب خود پرهيز مي نمود در حالي که به صراحت مذهب خود را بيان کرده و شيعه بودنش را آشکار مي نمايد، بر عکس فردوسي در هجو سلطان محمود پس از برخورد سرد محمود در قبال زحمات او، اشعاري بسيار شيوا گفته که دليل ديگر بر عدم ترس او از او است:

ايا شاه محمود کشور گشاي زکس گر نترسي بترس از خداي

که پيش از تو شاهان فراوان بُدند همه تاجداران کيهان بُدند...

که بد دين و بد کيش خواني مرا منم شير نر، ميش خواني مرا

مرا غمز کردند کان بد سخن بمهر نبي و علي شد کهن

هر آن کس که در دلش کين عليست ازو خوارتر در جهان گو که کيست

منم بنده هر دو تا رستخيز اگر شه کند پيکرم ريز ريز

من از مهر اين هر دو شه نگذرم اگر تيغ شه بگذرد بر سرم

نباشد جز از بي پدر دشمنش که يزدان بسوزد با آتش تنش

منم بنده اهل بيت نبي ستاينده خاک پاي وصي...

نترسم که دارم ز روشندلي بدل مهر جان نبي و علي...

گرت زين بد آيد گناه من است چنيني است اينرسم و راه منست

باين زاده ام هم باين بگذرم چنان دان که خاک پي حيدرم

و پرسشگر محترم به دقت محتواي شاهنامه را مطالعه کنند از شجاعت و تقوا و پاکدامني فردوسي آگاه خواهند شد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ـ زندگي نامه فردوسي، ابراهيم لطفي.

۲ـ کتاب شناسي فردوسي فهرست آثار و تحقيقات درباره فردوسي و شاهنامه نشر و آثار و مفاخر فرهنگي.