انواع تکلیف

سؤال

تکلیف از لحاظ دینی چند قسم است؟

در رابطه با سؤال شما دوست ارجمند مناسب می‌دانم نکاتی را جهت تبیین ابعاد مختلف سؤال بیان کنم.

الف. معنای تکلیف

تکلیف یعنی چیزی یا کاری از کسی خواستن که در آن رنج و زحمت باشد و این اصطلاح از کلفت مأخوذ است؛ مثلاً امر و نهی خداوند به بندگان برای انجام چیزی، تکلیف گفته می‌شود.

ب. انواع تکلیف

تکالیفی که از نظر شرعی به عهده انسان نهاده شده به دو لحاظ می‌تواند مطرح باشد. لحاظ اول اینکه این تکالیف از حیث مرتبه چند نوع هستند:

1. واجبات مثل نماز، روزه، حجّ، جهاد و غیره که بر انسان لازم است آنها را انجام دهد و اگر انجام ندهد گناه بوده وکیفر به دنبال دارد.
2. محرمات مانند دزدی، رشوه‌خواری، حرام خواری و دروغ و غیره که اگر انسان انجام دهد گناه کرده و سزاوار عذاب می‌گردد.
3. مستحبات مانند نمازهای نافله یا روزه‌های ماه رجب یا شعبان یا غیره، که اگر انجام دهد ثواب و پاداش دارد و اگر انجام ندهد گناهی بر او نیست.
4. مکروهات مانند لباس سیاه در نماز پوشیدن، یا غذای داغ خوردن و غیره که این مکروهات در عبادات یک معنا دارد و آنکم کردن ثواب عبادت است. و در غیر عبادات معنایش این است که آثار وضعی (یعنی آثار جسمی، روحی، و معنوی) دارد و مثلاً قساوت قلب می‌آورد و انسان را به سوی گناه می‌کشد. ترک مکروهات مطلوب و سفارش شده است ولی اگر انجام بدهد عقاب ندارد.
5. مباحات مثل خوابیدن در روز، آب خوردن و غیره که ترک یا انجام آن مساوی است و نه عذابی دارد و نه ثوابی.

اعتبار دیگری که برای تکالیف می‌توان فرض کرد این است که: ۱. تکالیف یا در مقابل خداوند متعال است، یعنی وظایفی که نسبت به خدای متعال باید انجام داد: مثل نماز، روزه، حجّ که به اینها حقوق الهی می‌گویند. ۲. یا تکالیفی که در مقابل اجتماع داریم: مثل رعایت حقوق پدر و مادر و حقوق همسایه، حقوق دوست و حقوق همسر و غیره که به اینها حقوق اجتماعی می‌گویند. ۳. یا تکالیفی که نسبت به خودمان داریم: مثل پرهیز از شهوت‌پرستی، شکم بارگی، ایذاء بدن خود و غیره که به اینها حقوق فردی اطلاق می‌شود. که خداوند متعال و شرع مقدس اینها را واجب کرده است و برای انجام آنها ثواب و ترک آنها عقاب معیّن کرده است.

مطالعه بیشتر

۱. مصباح یزدی. محمد تقی. حقوق و سیاست در قرآن . انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. ۱۳۷۷.

۲. مصباح یزدی. محمد تقی. اخلاق در قرآن. ج۱، ۲، ۳ . انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. ۱۳۷۶.

۳. سپهری. محمد. ترجمه شرح رساله الحقوق امام سجاد(ع) . انتشارات دار العلم. ۱۳۸۰.

۴. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه. درآمدی بر حقوق اسلامی . انتشارات سمر. ۱۳۶۸.