امنیت معنوی از دیدگاه قرآن

سؤال

امنیت معنوی از منظر قرآن به چه معناست؟

قرآن به دست آوردن امنیت معنوی را که همان آرامش روحی در زندگی است، زمانی می‌داند که انسان عواملی چون یاد خداوند، ایمان و پناه بردن به او و دوری از گناهان را در زندگی حکم‌فرما کند.

چیستی امنیت معنوی

«امنیت معنوی» عبارت است از آرامش روحی و اعتماد به خدا که در اثر ایمان خالص و یقین و یاد خدا به وجود می‌آید و انسان به حصول ثواب و ایمنی از عذاب الهی امیدوار می‌گردد. از دیدگاه قرآن این امنیت موقعی به دست می‌آید که در جوامع انسانی عواملی چون ایمان به خدا، پناه بردن به او و دوری از گناهان وجود داشته باشد.

ایمان و یاد خدا

خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: ﴿الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ﴾ آنها که ایمان آوردند و ایمان خود را با شرک نپوشاندند دارای امنیت می‌باشند؛ چنانکه در جای دیگر فرموده: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً﴾ خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و اعمال صالح انجام داده‌اند وعده می‌دهد... که خوف و ترس آنها را به امنیت و آرامش مبدل کند؛ بنابراین ایمان تأثیر مستقیمی در آرامش و امنیت روحی انسان دارد.

نکته دیگری که از قرآن استفاده می‌شود این است که یاد خدا چه در لفظ و چه در فکر و اندیشه موجب آرامش قلب می‌گردد. هرچند ذکر قلبی اساس در آرامش دانسته شده است﴿أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾ آگاه باش به یاد خدا دل‌ها آرام می‌گردند. به باور آیت‌الله سبحانی انسان برای آرامش خود و رها ساختن خویش از دست عوامل اضطراب تکیه‌گاهی لازم دارد که جاویدان، عالم و قادر باشد و چنین تکیه‌گاهی جز ایمان به خدا و علاقه به کمالات روحی و معنوی و اعتقاد عمیق به زندگی جاودانی در سرای دیگر چیز دیگری نمی‌تواند باشد و جهان ماده با تمام زیبایی‌های زودگذر خود از آن جهت که لرزان و بی‌قرار و رو به فنا و نابودی است نمی‌تواند سکون و آرامش به زندگی پرتلاطم وی بخشد و چنین تکیه‌گاه مثل لانه عنکبوتی است که در مسیر باد و آب و آتش قرار می‌گیرد.

پناه بردن به خدا

عامل دیگری که موجب امنیت معنوی در انسان می‌شود استعاذه یعنی پناه بردن به خدا است؛ زیرا یکی از خصوصیت‌های انسان این است که وقتی شرّی متوجه او می‌شود، او را به هراس انداخته و سبب احساس ضعف و ترس او می‌شود. در چنین حالتی انسان نیازمند پناهگاهی است که با پناه بردن به او آرامش پیدا کرده و احساس امنیت نماید. این پناهگاه باید صلاحیت‌هایی را دارا باشد، مثلاً توانایی دفع آن شرّ را داشته باشد و بتواند انسان را حفظ کرده و پناه دهد. طبق آیات قرآن بهترین پناه برای انسان خدا است زیرا: خداوند آفریننده انسان است و تمام کارها و تدبیر امور انسان در دست او است. و اوست که می‌تواند تمام احتیاجات انسان را برطرف کرده و بدی‌ها را از انسان دفع کند.

در قرآن نیز پناه بردن به خداوند ذکر شده است.﴿قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ﴾ بگو پناه می‌برم به پروردگار مردم؛ همچنین خداوند سلطنت و قدرتی گسترده دارد و حکمش نافذ است و می‌تواند به کسی که تقاضای پناهندگی کند، پناه بدهد. ﴿«مَلِکِ النَّاسِ؛﴾ مالک و حاکم مردم». افزون بر این خداوند معبود واحدی است که شریک ندارد. ﴿إِلهِ النَّاسِ﴾ خدا و معبود مردم. بنابراین اگر در اثر تقوا و ترس از خدا نیز برای انسان دغدغه‌ها و نگرانی‌هایی پیدا شود، (مثل ترس از جهنم) پناه بردن به خدایی که صفات سه‌گانه فوق را داراست، موجب آرامش و امنیت معنوی می‌گردد.

علامه طباطبایی لازمه معبودیت را پناه بردن به خداوند از روی اخلاص دانسته است؛ به‌گونه‌ای که کسی را نخواند و به کسی امید نداشته باشد و در حوائجش به کسی غیر از او مراجعه نکند.

در سوره ناس و فلق به پیامبر(ص) توصیه شده که از شر کل مخلوقات و هر موجود مزاحم و نفاثات (زنان ساحره) و حسود و وسواس خناس (شیطان) شیاطین جنّی و انسی به خدا پناه ببرد. آیات دیگری نیز در این زمینه نازل شده مانند: آیه ۹۷ و ۹۸ سوره مؤمنون و ... .

پناه بردن به خداوند در گفتار امامان معصوم نیز بازتاب داشته است. چنانکه در مناجات شعبانیه آمده است: «الهی اعوذ بک من غضبک و حلول سخطک؛ خدایا از خشم تو و فرود آمدن غضب تو به تو پناه می‌بریم».

پرهیز از گناهان

به باور محققان، کسی که می‌خواهد به امنیت معنوی دست یابد، باید علاوه بر ایمان به خدا از گناهان کبیره و صغیره که همه آنها ظلم محسوب می‌شوند، پرهیز نماید؛ زیرا ارتکاب ظلم و گناه سبب ناراحتی وجدان و سلب آرامش روانی خواهد شد. آثار ایمان وقتی ظاهر می‌شود که از گناهان کبیره مانند عقوق والدین؛ خوردن مال یتیم، قتل عمد، زنا، شراب‌خواری و... پرهیز شود. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: ﴿إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلاً کَرِیماً﴾ اگر از گناهان کبیره‌ای که از آن نهی شده‌اید اجتناب کنید گناهان کوچک شما را می‌پوشانیم و در جایگاه خوبی شما را وارد می‌سازیم.

بنابراین کسی که گناهان کبیره را مرتکب می‌شود، به جای احساس آرامش و امنیت روحی، احساس شقاوت و بدبختی کرده و از ترس عقاب آن گناه‌ها رنج می‌برد و اگر کسی از نظر ایمان قوی‌تر باشد و مستحبات را عمل کرده و از مکروهات هم پرهیز نماید، آرامش و امنیت روحی و معنوی او در سطح بالاتری قرار می‌گیرد و کمتر احساس شقاوت و بدبختی می‌کند.

مطالعه بیشتر

قرآن و اسرار آفرینش، آیت الله جعفر سبحانی.