کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا

سؤال

آیا عبارت (حدیث کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا) روایتی از معصوم(ع) می‌باشد؟

این عبارت، حدیث نیست.

دکتر شریعتی در ابتدای یکی از مقالات خود در باره امام حسین(ع) این عبارت را به عنوان حدیث، به امام صادق(ع) نسبت داده است. اما با بررسی منابع حدیثی مشخص می شود عبارت بیان شده از ائمه ی اطهار(ع) نیست. بلکه بیتی از اشعار یکی از شعرای معاصر امام صادق(ع) است. دکتر مهاجرانی درباره این موضوع در کتاب انقلاب عاشورا می نویسد: «عبارت کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا. که مشهور و پر نکته است. را نتوانستم رد مجموعه ی بحارالنوار، کتب اربعه و مستدرک الوسائل پیدا کنم.»

چنین مطالبی در منابع حدیثی دیده نمی شود؛ امّا مضمون آن، ضمن اشعار محمّد بن سعید بوصیری (قرن ۷ ق) در رثای امام حسین(ع) و یارانش آمده است. متن شعر او، این است: کل یوم و کل ارض کربلا\ فیهم کربلا و عاشورا؛ هر روزی و هر سرزمینی به خاطر اندوه من بر آنان کربلا و عاشوراست. احتمالاً همین شعر، ریشه ی اصلی آن جمله مشهور باشد.

سخن فوق را از حضرت صادق علیه السلام نقل کرده اند ولی برای این حدیث مشهور سندی یافت نشده است; بلکه احادیثی در متون معتبر وجود دارد که با این سخن تعارض دارد . از جمله: الف) حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام در پیشگویی شهادت امام حسین علیه السلام به وی چنین فرمود: «لا یوم کیومک یا ابا عبدالله; ⁽¹³⁾ ای اباعبدالله! هرگز روزی چون روز تو (عاشورا) نباشد .» ب) امام سجاد علیه السلام می فرمایند: «لا یوم کیوم الحسین; ⁽¹⁴⁾ هرگز روزی مانند روز حسین (عاشورا) نباشد .» ج) علامه حلی نیز به نقل از احمد بن یحیی بلاذری (متوفای 279 ق)، صاحب کتاب انساب الاشراف، نقل می کند که عبدالله بن عمر هم می گفت: «لا یوم کیوم قتل الحسین; ⁽¹⁵⁾ هرگز روزی مانند روز شهادت حسین علیه السلام (عاشورا) نباشد .»با این همه جای بسی شگفتی است که آن سخن ساختگی (کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا) بدون اینکه سندی داشته باشد، پیوسته به امام صادق علیه السلام نسبت داده می شود و برخی حتی آن را با تفصیل بیشتری چنین نقل می کنند: «کل یوم عاشورا وکل ارض کربلا وکل شهر محرم وکل فصل عزا» ، غافل از اینکه برای این سخن هرگز مدرکی (حتی به صورت مرسل و مقطوع یا ضعیف و سست) یافت نشده است . چنان می نماید که این عبارت، شعار یا شعری از شاعری وابسته به حزبی جنگ طلب باشد . معنا و مفهوم این شعار به فرقه های زیدیه، کیسانیه و یا اسماعیلیه بیشتر برازنده است تا به مذهب عدل علوی . اصولا در مذهب امامیه، «امامت » بیشتر به معنای «هدایت » است و امام بیش از هرچیز با علم و دانشش شناخته می شود; برخلاف «زیدیه » که امام در میان آنها نخست با خون و شمشیر شناخته می شود و به اعتقاد آنان، نخستین شرط و مهم ترین امتیاز در امامت و امام، همانا قیام مسلحانه و «قائم بالسیف » بودن اوست.

امام خمینی نیز مطلب را چنین بیان می‌فرمایند: «این کلمه کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا، یک کلمه بزرگی است که اشتباهی از او می‌فهمند آن‌ها خیال می‌کنند که یعنی هر روز باید گریه کرد لکن این محتوایش غیر از این است. کربلا چه کرد و ارض کربلا در روز عاشورا چه نقشی را بازی کرد عدد معدود آمدند کربلا و ایستادند و در مقابل ظلم یزید و در مقابل دولت جبّآر در مقابل امپراتور زمان ایستادند و فداکاری کردند و کشته شدند ولکن ظلم را قبول نکردند و شکست دادند یزید را، همه جا باید این‌طور باشد و همه روز هم باید این‌طور باشد. همه روز باید ملت ما این معنا را دانسته باشد که امروز عاشورا است و ما باید مقابل ظلم بایستیم و همین‌جا هم کربلاست و باید نقش کربلا را ما پیاده کنیم انحصار به یک زمین ندارد انحصار به یک افراد نمی‌شود قضیه کربلا منحصر به یک جمعیت هفتاد و چند نفری و یک زمین کربلا نبود همه زمین‌ها باید این نقش را ایفا کنند و همه روزها».

مطالعه بیشتر

سید هاشم رسولی محلاتی، زندگی امام حسین(ع)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸ش.

تاریخ عاشورا، دکتر ابراهیم آیتی.

تحریف‌های عاشورا، استاد مرتضی مطهری.