مقصود از اهل‌بیت در آیه تطهیر

سؤال

مراد از عبارت «اهل البیت» در آیه تطهیر چیست و شامل چه افرادی می‌باشد؟ با توجه به سیاق آیات قبل و بعد که در مورد زنان پیامبر(ص) می‌باشد، آیا زنان پیامبر(ص) شامل این آیه می‌باشد؟

اهل در لغت به معنای انس و وابستگی است، از این رو ممکن است کسی که واسبتگی با او نیست، سلب اهلیّت شود، چنان‌که در مورد پسر نوح(ع) سلب اهلیت شده است. اهل بیت در اصطلاح، اسم خاص برای ۵ تن آل عبا، یعنی حضرت محمد(ص)، علی(ع)، فاطمه(س) و حسنین(ع)، می‌باشد. آیه تطهیر در میان هفت آیه ای که خطاب به زنان پیامبر(ص) وارد شده است، آمده است. در این هفت آیه، خطاب به همسران پیامبر، با عتاب، تهدید به طلاق و عذاب و دستور به خانه نشینی همراه است، در حالیکه خطاب در آیه تطهیر، با اکرام و احترام است، همچنین ضمائر در این هفت آیه مؤنث است، در حالیکه ۲ ضمیر در آیه تطهیر مذکر می‌باشد.

بسیاری از بزرگان اهل سنت، تأکید دارند که منظور از اهل بیت، ۵ تن آل عبا می‌باشند، احادیثی که در کتاب‌های صحیح مسلم، مستدرک، سنن بیهقی، تفسیر کبیر و سایر کتاب‌ها آمده است، مؤید این نظر می‌باشد. برخی از علمای شیعه دلیلی آورده‌اند که اگر اهل بیت شامل زنان پیامبر نیز می‌بود، باید توسط ایشان یا اطرافیان ایشان، این فضیلت ذکر می‌شد، در حالیکه هیچ‌یک از این افراد به این فضیلت اشاره ای نکرده‌اند.

متن آیه

﴿ انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا

خدا فقط می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.

احزاب:۳۳

﴾

معنای لغوی و اصطلاحی اهل بیت

أهل در لغت به معناي انس همراه تعلق خاطر و وابستگي است كه شدّت و ضعف در اهليّت به شدّت و ضعف در انس و تعلّق بستگي دارد، از اين رو ممكن است از كسي كه وابستگي و تعلق خاطري با او نيست سلب اهليّت شود هر چند جزء فرزندان انسان باشد چنان كه در قرآن خداوند به حضرت نوح مي فرمايد: ﴿انه لیس من اهلک﴾ او از اهل تو نیست (فرزندت). بیت به معنای خانه است جایی که انسان شبانگاه در آنجا پناه می‌گیرد.

ترکیب أهل بیت در فرهنگ مسلمان اعمّ از شیعی و سنّی معنای خاصّی محدود تر از معنای لغوی پیدا کرده و برای افراد خاصی علم شده است. چنان‌که که علامّه طباطبایی در تفسیر المیزان چنین آورده است که اهل بیت در قرآن عَلَم و اسم خاص برای ۵ تن آل عبا می‌باشد»

آیات هفت‌گانه همسران پیامبر(ص)

آیه تطهیر، در ضمن آیات هفت‌گانه ای واقع شده که احکامی را برای همسران پیامبر اکرم(ص) بیان می‌کند، آیات قبل و بعد از آن درباره همسران پیامبر(ص) و خطاب به آن‌ها است. این آیات دارای ویژگی‌های زیر می‌باشند.

الف) خطاب‌هایی که به همسران پیامبر(ص) شده است با عتاب همراه است، در این آیات، همسران پیامبر به طلاق «أمتعکنّ و أسّرحکنّ»، عذاب «یضاعف لها العذاب» تهدید شده‌اند و مأمور به ماندن در خانه «قرن فی بیوتکّن» شده‌اند. اما خطاب در آیه تطهیر با اکرام و احترام می‌باشد.

ب) تمام ضمایری که به همسران پیامبر(ص) بر می‌گردد همگی مؤنث می‌باشند، در حالی که بین بیست و چهار ضمیر موجود در آیات مربوط به احکام همسران پیامبر(ص) فقط این قسمت از آیه تطهیر، با دو ضمیر مذکر آورده شده است.

دیدگاه علمای شیعه و اهل سنت

• واحدی از علما معروف اهل تسنن می‌گوید: «این آیه در خصوص پیامبر اکرم(ص) و علی و فاطمه و حسنین(ع) نازل شده و کس دیگری در آن با آن‌ها مشارکت ندارد».
• سیوطی اشاره می‌کند که: از عایشه پس از جنگ جمل سؤالاتی پرسیدند که یکی ازآن‌ها درباره علی(ع) می‌باشد. عایشه چنین جواب داده است، آیا از من درباره کسی سؤال می‌کنی که محبوب‌ترین مردم نزد پیامبر(ص) و همسر محبوب‌ترین مردم نزد رسول خدا(ص) بود. «من با چشم خود دیدم علی و فاطمه(س) و حسن(ع) و حسین(ع) را که پیامبر(ص) آن‌ها را زیر پارچه ای جمع کرده بود فرمود: خداوندا اینها خاندان منند و حامیان من، و رجس و پلیدی را از آن‌ها ببر و از آلودگی‌ها پاکشان فرما. من گفتم ای رسول خدا آیا من نیز از آنها هستم، فرمود: دور باش تو بر خیر و نیکی هستی، اما جزء این جمع (اهل بیت) نمی‌باشی».

همین داستان را مسلم در صحیح، از قول عایشه و حاکم در مستدرک ـ بیهقی در سنن، ابن جریر در تفسیرش ـ ثعلبی در تفسیر کبیرش آورده است و گفته‌اند که آیه تطهیر پس از این دعای پیامبر(ص) نازل گردیده است؛ ولی اکثر مفسرین شیعه این حدیث را از لسان امّ سلمه نقل می‌کنند و محلّ نزول آیه تطهیر را منزل ام سلمه می‌دانند.

• برخی از علمای شیعه اینطور فروموده اند: «اگر مراد از اهل بیت، زن‌های رسول خدا بودند، این شرفی بود برای آن‌ها بود اما دیده نشده که یکی از زن‌های رسول خدا این ادعّا را بکند و این لقب را به خود نسبت دهد، تا دیگران از نزدیکان این زنان به شرافت فامیلی با اهل بیت رسول خدا(ص) فخر کنند چنانچه معاویه بر برادری ام المومنین (خواهرش ام حبیبه) افتخار می‌کرد که اگر خواهرش مصداق اهل بیت بود حتماً به آن فخر می‌فروخت در حالی که چنین ادعایی از وی نقل نشده است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ امام‌شناسی جلد سوّم، محمد حسین طهرانی، انتشارات حکمت.

۲ـ تجلّی ولایت در آیه تطهیر، عبدالله جوادی آملی، انتشارات اسراء.

۳ـ تفاسیر قرآن از جمله: المیزان، نمونه، مجمع البیان در ذیل تفسیر آیه ۳۳ احزاب.

۴ـ شب‌های پیشاور، مرحوم سلطان الواعظین.

۵ـ الدّر المنثور، سیوطی.

۶ـ یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، ناصر مکارم شیرازی انتشارات دارالکتب الاسلامیه.

۷- پرسمان عصمت، شرحی بر آیه تطهیر، علی اکبر بابایی.