وحدت شب قدر و اختلاف افق در کره زمین

سؤال

در شب قدر نیمی از کرهٔ زمین روز و نیمی دیگر شب است. ماه رمضان کشورها از نظر شروع و پایان با هم اختلاف دارد. کلمهٔ لیل در سورهٔ قدر به معنای شب نیست و مراد یک بازه زمانی است که شامل روز و شب است. آیا وحدتی در این شب برای کره زمین متصور است؟

وحدت شب قدر منافاتی با تعدد آن به حسب اختلاف افق ندارد ممکن است شب قدر در عربستان شب قبل و شب قدر در ایران شب بعد باشد، سرّ و فلسفه این تعدد و عدم منافات آن با وحدت شب قدر نهفته در نظام جهان آفرینش است. جهان آفرینش مشتمل بر سه عالم است:

1. عالَم طبیعت: جهانی که ما در آن زندگی طبیعی و مادی جریان دارد و شامل محسوسات مختلفی از جمله درختان، کوه‌ها، نهرها، انسان، حیوان، جماد وجود دارد. از ویژگیهای این جهان تغییر و تحول پذیری، داشتن کمیت و مقدار معین و داشتن زمان و مکان است و اشیای این جهان دارای انواع و اصناف متعدد است.
2. عالَم عقل: جهانی است برتر از عالم طبیعت و موجودات آن متفاوت از جهان ماده و خصائص جهان طبیعت می‌باشد. موجودات عالم عقل ثابت، تغییرناپذیر، فناناپذیر، بدون کمیت و مقدار خاص و بدون زمان و مکان می‌باشند.
3. عالَم مثال: جهانی است که برزخ نامیده می‌شود و فاصل میان عالم طبیعت و عالم عقل است. از جهاتی شبیه عالم عقل و از جهاتی مشابه عالم طبیعت است. موجودات آن ثابت، تغییرناپذیر، فناناپذیر و بدون زمان و مکان است و از این جهت شبیه موجودات عالم عقل است و از جهتی دارای کمیت و مقدار خاص می‌باشد و هر نوعی از آن می‌تواند دارای افراد متعدد باشد و از این جهت شبیه عالم طبیعت است.

شب قدر که زمان خاصی از شبهای ماه رمضان است نیز دارای وجود عقلی و وجود مثالی می‌باشد. وجود مادی و طبیعی آن شب قدر ما در این جهان است و چون وجود طبیعی هر حقیقتی متعدد است پس شب قدر در این عالم همانگونه که به اعتبار سالها متعدد است به حسب اختلاف افق نیز تعدد می‌پذیرد و هر منطقه‌ای از جهان، شب قدر مطابق با افق خود را دارد. فلذا ممکن است در ایران مثلاً شب جمعه، شب بیست و سوم باشد و در عربستان شب قبل آن شب بیست و سوم باشد. برای ایران همان شب جمعه شب قدر است و برای عربستان شب قبل از آن. و هر کدام از آن دو شب مظهر و جلوه‌ای از وجود مثالی و عقلی شب قدر در عالم عقل و مثال است.

این تعدد، منافاتی با وحدت شب قدر ندارد زیرا هر افقی باز هم دارای شب قدر واحد است. و تعدد آن به حسب اختلاف آفاق، مضرّ به وحدت آن نیست چون این نوع از تعدد از خصوصیات عالم طبیعت است. شب قدر در عقل واحد، بسیط و غیر متعدد است. این واحد بسیط وقتی در عالم طبیعت از مجرای عالم مثال تنزل می‌کند، به حسب سالها تعدد می‌پذیرد و هر سال تکرار می‌شود و به حسب افق‌های مختلف نیز متعدد می‌شود، چون این لیالی قدر متعدد به حسب اختلاف سالها و افق‌ها، سایه و جلوه‌هایی از حقیقت شب قدر در مرتبه وجود مثالی و عقلی است. و از جهت ارتباط و اتصال با حقیقت واحد خود متحد است.