وحدت شب قدر و اختلاف افق در کره زمین

سؤال

در شب قدر نیمی از کرهٔ زمین روز و نیمی دیگر شب است. ماه رمضان کشورها از نظر شروع و پایان با هم اختلاف دارد. کلمهٔ لیل در سورهٔ قدر به معنای شب نیست و مراد یک بازه زمانی است که شامل روز و شب است. آیا وحدتی در این شب متصور است؟

وحدت شب قدر منافاتی با تعدد آن به حسب اختلاف افق ندارد ممکن است شب قدر در عربستان شب قبل و شب قدر در ایران شب بعد باشد، سرّ و فلسفه این تعدد و عدم منافات آن با وحدت شب قدر نهفته در نظام جهان آفرینش است.

جهان آفرینش مشتمل بر سه عالم است:

1. عالم طبیعت: جهانی است که ما در آن زندگی می‌کنیم درختان، کوه‌ها، نهرها، انسان، حیوان، جماد و سایر محسوسات را با چشمان خود مشاهده می‌کنیم و از ویژگیهای این جهان تغییر و تحول پذیری، داشتن کمیت و مقدار معین و داشتن زمان و مکان است و اشیای این جهان دارای انواع و اصناف متعدد است. مثل انسان، گیاه و سنگ و هر نوعی دارای افراد متعدد می‌باشد.
2. عالم عقل: جهانی است برتر از عالم طبیعت و موجودات آن مجرد از ماده و خصائص جهان طبیعت می‌باشد و موجودات عالم عقل ثابت، تغییرناپذیر، فناناپذیر، بدون کمیت و مقدار خاص و بدون زمان و مکان می‌باشند و در آن جهان انواع متعدد وجود دارد ولی هر نوعی دارای فرد واحد است نه افراد متعدد.
3. عالم مثال: جهانی است برزخ و فاصل میان عالم طبیعت و عالم عقل، از جهاتی شبیه عالم عقل و از جهاتی مشابه عالم طبیعت است. موجودات آن ثابت، تغییرناپذیر، فناناپذیر و بدون زمان و مکان است و از این جهت شبیه موجودات عالم عقل است و از جهتی دارای کمیت و مقدار خاص می‌باشد و هر نوعی از آن می‌تواند دارای افراد متعدد باشد و از این جهت شبیه عالم طبیعت است.

و این سه جهان آفرینش از نظر علّی و معلولی میانشان ترتب است عالم عقل علّت عالم مثال و عالم مثال علّت عالم طبیعت می‌باشد و فیض الهی از مجرای عالم عقل به عالم مثال و از مجرای عالم مثال و عقل به عالم طبیعت می‌رسد.

و از نظر وجودی یعنی شدّت و ضعف وجود نیز متفاوت اند عالم طبیعت نسبت به عالم مثال و نیز موجودات مثالی نسبت به وجودات عقلی بسان سایه نسبت به صاحب سایه اند.

هر وجودی از وجودات عالم امکانی موجود در طبیعت دارای وجود مثالی و وجود عقلی می‌باشد زیرا عالم عقل و عالم مثال در مرتبه علّت و برتر از عالم طبیعت قرار دارد و محال است معلول باشد اما علّت نباشد و موجود احسن وجود داشته باشد اما موجود اشرف نباشد و فیض الهی از مجرای عقل و مثال به عالم طبیعت جریان می‌یابد.

بر این اساس زمان که از موجودات عالم طبیعت است نیز دارای همین مراتب سه‌گانه وجودی می‌باشد وجود آن در مرتبه عقل که از آن به نام وهو اعلی یاد می‌شود بسیط و غیرقابل تعدد است و وجود مثالی آن نیز هر چند وحدت و بساطت وجود عقلی را ندارد اما از بساطت و وحدت بدون بهره نیست و از آن به نام وهو افعل یاد می‌شود و وجود طبیعی و مادی زمان که از آن به نام سال و ماه و روز تعبیر می‌شود دارای تقدم و تأخر، انقسام پذیرو تعدد پذیر است.

شب قدر که زمان خاص از شبهای ماه مبارک رمضان است نیز دارای وجود عقلی و وجود مثالی می‌باشد و وجود مادی و طبیعی آن شب قدر ما در این جهان است و چون وجود طبیعی هر حقیقتی متعدد است پس شب قدر در این عالم همانگونه که به اعتبار سالها متعدد است به حسب اختلاف افق نیز تعدد می‌پذیرد و هر منطقه ای از جهان شب قدر مطابق با افق خود را دارد فلذا ممکن است در ایران مثلاً شب جمعه، شب بیست و سوم باشد و در عربستان شب قبل آن شب بیست و سوم باشد برای ایران همان شب جمعه شب قدر است و برای عربستان شب قبل از آن و هر کدام از آن دو شب مظهر و جلوه ای از وجود مثالی و عقلی شب قدر در عالم عقل و مثال است. و این تعدد منافاتی با وحدت شب قدر ندارد زیرا هر افقی باز هم دارای شب قدر واحد است. و تعدد آن به حسب اختلاف آفاق مضرّ به وحدت آن نیست چون این نوع از تعدد از خصوصیات عالم طبیعت است. شب قدر در عقل واحد، بسیط و غیر تعدد است این واحد بسیط وقتی در عالم طبیعت از مجرای عالم مثال تنزل می‌کند به حسب سالها تعدد می‌پذیرد و هر سال تکرار می‌شود و به حسب افق‌های مختلف نیز متعدد می‌شود، چون این لیالی قدر متعدد به حسب اختلاف سالها و افق‌ها سایه و جلوه‌هایی از حقیقت شب قدر در مرتبه وجود مثالی و عقلی است و از جهت ارتباط و اتصال با حقیقت واحد خود متحد استو ظاهر روایات و آیات قرآن کریم در مورد شب قدر نیز این معنی را می‌رساند که شب قدر هر منطقه ای مطابق با افق آن شهر و منطقه است و شاید سرّ این مسئله همان باشد که ما ذکر نمودیم.

روایتی از امام صادق «ع»؛ با این مضمون که روزِ شب قدر همانند خود شبِ قدر است؛ به ما می‌فهماند که برای درک کامل فواید شب قدر هر سال در کنار عبادت و احیاء به هنگام شبِ متعارفِ منطقهٔ محلِ زندگیِ خود؛ در روز هنگام هم می‌توان از این فرصت بهره برد.