اخباریگری
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
مکتب اخباری را توضیح دهید.
اخباریگری، مکتبی علمی در مذهب شیعه است که توجه افراطی به حدیث دارد و قرآن، عقل و اجماع را جزو منابع استنباط شرعی نمی‌داند. اخباری گری با محمد امین استرابادی در قرن دهم و یازدهم پایه‌گذاری شد هرچند جریان حدیث گرایی ریشه ای متقدم تر دارد و به شیخ صدوق برمیگردد که در آن زمان به اهل نقل یا اهل حدیث مشهور بودند.
اخباریان ظاهر قرآن را حجت نمی‌دانند و تنها تفسیر اهل بیت از قرآن را روا می‌دارند و با حجیت عقل سر ستیز دارند. اخباریان تندرو تمام روایات کتب اربعه و برخی تمام روایات وارده از اهل بیت را صحیح و عمل به آن را واجب می‌دانند. اخباری گری توسط محمد امین استرابادی رواج یافت و در قرن یازدهم و دوازدهم به اوج خود رسید و بر جریانات فقهی اثر گذاشت. اهل اجتهاد و عقل گرایان از مبارزان همیشگی با اخباریان بودند و سرآمد آنان که در افول این جریان نقش اساسی داشت محمد باقر بهبهانی مشهور به وحید بهبهانی بود.
عقاید
مهمترین تفکر اخباریان این است که عقل را حجت نمی دانند و سایر اختلافات آنان با دیگر جریانات فکری از همین موضوع نشات میگیرد.[۱] اخباریان، تنها کتاب و سنّت و برخی از آنان فقط سنّت را به عنوان دلیل احکام می‌پذیرند و از قرآن، جز آنچه تفسیرش از ائمه (ع) وارد شده است، قابل درک نمی‌دانند. اصولیان، ادلّه استنباط احکام را کتاب، سنّت، اجماع و عقل می‌دانند. [۲] اخباریان روش اجتهاد و تفكر تعقلى و تحليلي را در فقه شيعي محكوم مى نمودند و به پيروى از ظواهر أحاديث مذهبي دعوت مى كردند.[۳]
اخباری‌ها تمام روایات درج شده در کتاب اربعه را پذیرفته و به مقتضای آن عمل می‌کنند، و معتقدند که نیازی به علم رجال نیست. اما عالمان غیر اخباری همه اخبار ذکر شده در کتب اربعه (کافی، من لا یحضره الفقیه، تهذیب و استبصار) را حجت و معتبر نمی‌دانند و می‌گویند ما نیاز کامل به علم رجال داریم،
اخباری‌ها معتقدند که باید امامان معانی قرآن را روشن سازند؛ و آن را تفسیر کنند، زیرا معانی آن بالاتر از اندیشه و درک افراد عادی است. از این نظر ظاهر قرآن حجت نیست.[۴] اخباریون مدعی هستند که معنی هر آیه‌ای را از حدیث باید استفسار کرد، اگر ظاهر آیه‌ای بر مطلبی دلالت کند ولی حدیثی آمده باشد و بر ضد ظاهر آن آیه باشد، ما باید به مقتضای حدیث عمل کنیم و بگوییم معنی واقعی آیه را ما نمی‌دانیم.[۵]
از دیگر اعتقادات آنان این است که اجماع و ظنون معتبر حجت نمی باشد و نیز برخی از آنان قائل به تحریف قرآن[۶] هستند.[۷]
در اثر مقبولیت اخباری گری در قرن یازدهم و دوازدهم، بازگشت به آثار حدیثی شدت گرفت و همانند قرن چهارم و پنجم، به تدوین مجامع و موسوعه‌های حدیثی پرداخته شد.[۸]
دوره‌های اخباریگری
اخباری گری به معنای یک مکتب فکری منسجم از قرن یازدهم شروع شد و تا اواخر قرن دوازدهم از قدرتمندترین جریان های فکری در حوزه های علمیه بود. اخباری گری به معنای حدیث گرایی و گرایش افراطی به روایات در عصر غیبت وجود داشت و از شیخ صدوق و کلینی آغاز گردید. هرچند برخی ادعا دارند این گرایش در زمان حضور و در میان اصحاب ائمه وجود داشت.[۹]
محمد امین استرابادی را موسس مکتب اخباری گری در آغاز قرن یازدهم می دانند که پس از او این جریان با قوت تمام ادامه پیدا کرد و بر تفکر اجتهادی تشیع تأثیر زیادی گذاشت.[۱۰] اخباری گری با افکار افراطی در قالب حدیث گرایی در دو قرن پس از او انسجام یافت و افکاری مانند عدم حجیت عقل و ظاهر قرآن و صحت روایات و وجوب عمل به آنان و... به عقاید این جریان شناخته شد.
در اواخر قرن دوازدهم این نهضت فکری رو به افول نهاد و پس از آنکه برخی عقاید تند خود را کنار گذاشت و عالمان شاخص آن معتدل شناخته می شدند، آرام آرام تحت تأثیر مبارزات اصولیون، به عمر خود پایان داد.[۱۱]
علمای مشهور اخباری
اخباری گری عالمان بزرگ و زیادی داشت که از لحاظ تفکر اخباری یکسان نبودند. موسس این مکتب، محمد امین استرابادی و پس از او میرزا محمد اخباری و ملا خلیل قزوینی، شیخ عبدالله سماهیجی، سلیمان بحرانی و... گرایش شدید به حدیث داشتند و به طور کامل اخباری شناخته می شوند.[۱۲] عالمانی همچون فیض کاشانی، شیخ یوسف بحرانی، علامه مجلسی، محمد تقی مجلسی، نعمت الله جزایری، حر عاملی از عالمان معتدل اخباری شناخته می شوند و بعضا به تلفیق مکتب اصولی و اخباری شهره هستند.[۱۳]
در میان اخباریان متقدم که بیشتر به اهل نقل مشهور هستند و نام اخباری مصطلح در آن زمان نبود، می توان به شیخ صدوق، کلینی، این قولویه، علی ابن بابویۀ قمی و... اشاره کرد.[۱۴]
آثار مکتوب
کتاب های زیادی از عالمان اخباری درباره مبانی اخباری گری و نشر عقاید آن تألیف شده است. از جمله:
- الفوائد المدنیه نوشته محمد امین استرابادی
- کتاب البرهان فی التکلیف و البیان نوشته میرزا محمد اخباری
- كشف الاسرار سليمان بن عبد الله بحراني ماحوزى
- غاية المرام نوشته نعمت الله بن عبد الله جزائرى
- الاقتصاد في شرح الارشاد نوشته عبد النبي بن سعد جزائرى
- منتقى الجمان و تحرير طاوسى اثر حسن بن زين الدين عاملي مشهور به صاحب معالم
در دوران اوج اخباری گری در قرن یازدهم و دوازدهم بازگشت به آثار روایی شدت گرفت و کتاب های بزرگ و عظیمی در حوزه روایت تدوین شده است. از آن جمله می توان به وسائل الشیعه، بحار النوار، الوافی و... اشاره کرد.
مبارزه علیه اخباریگری
مبارزه اصولیان و اخباریان که از سدة ۱۱ق آغاز گردید و با تندروی‌های اخباریان ادامه یافت، در نهایت از سوی مجتهدان و در رأس ایشان آقا وحید بهبهانی به مبارزه‌ای جدی و منسجم برضداخباریگری تبدیل‌شد. در زمان وحید بهبهانی، شهرهای عراق به ویژه کربلا و نجف، پایگاه اخباریان بود و ریاست ایشان را در آن زمان شیخ یوسف بحرانی برعهده داشت. در همان حال طرفداران اصول و اجتهاد شدیداً در انزوا قرار گرفته بودند، تا اینکه وحید به کربلا مهاجرت کرد و به مبارزه‌ای جدی و شدید بر ضداخباریگری پرداخت. او در کنار بحثها و استدلالهای علمی خود در رد اخباریگری و اثبات طریقة اجتهاد و ضرورت به کارگیری اصول در استنباط احکام شرعی، از برخوردهای عملی نیز در راه مبارزه با اخباریگری رویگردان نبود، و چنان‌که گفته شد، نمازگزاردن به امامت شیخ یوسف بحرانی پیشوای اخباریان را تحریم کرد.[۱۵] کتاب الإجتهاد و الأخبار او بیانگر معیارهای ایشان در تفکر اجتهادی خویش است.[۱۶]
بزرگانی چون: محقق خوانساری، علامه شیروانی، آیة الله جمال الدین خوانساری و سید صدرالدین قمی در دوره رواج اخباریت و فترت مباحث اصولی و اجتهادی که برخورد سطحی با احادیث شیوع پیدا کرده بود، همت عظیمی را بکار گرفتند و زمینه‌های پیدایش مدرسه وحید بهبهانی را فراهم آوردند که این مدرسه عصر نوینی را در تاریخ علم باز کرد.[۱۷]
پس از وحید بهبهانی، شیخ مرتضی انصاری که در رواج علم اصول فقه نقش داشت به مبارزه علیه اخباریان پرداخت.
از دیگر مبارزان بر ضد اخباریان، شیخ جعفر نجفی کاشف الغطاء است که از مخالفان میرزا محمد اخباری بود و در همین راستا رساله‌ای با عنوان کشف الغطاء عن معائب میرزا محمد عدو العلماء تألیف کرد.[۱۸]
استفاده اخباریان از شگردهای غیراخلاقی و شیوه‌های تند و افراطی علیه مجتهدان بزرگ، خود یکی از عواملی است که زوال حاکمیت آن را به دنبال داشت.[۱۹]
وحید بهبهانی. نجفی کاشف الغطا. شیخ انصاری. فقهایی مثل سید مرتضی در مقابل شیخ صدوق و… و همه فقهای اصولی و اهل اجتهاد در مقابل اهل نقل.
مطالعه بیشتر
- مصادر الاستنباط بین الاصولیین والأخباریین، محمد عبدالحسین محسن الغراوی.
- مقدمه ای بر فقه شیعه، مدرسی طباطبایی، ترجمه آصف فکرت.
- تاریخ حدیث شیعه، محمد کاظم طباطبایی،
- ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، محمد ابراهیم جناتی،
منابع
- ↑ تحلیلی پیرامون فراز و فرود اخباریان، محسن صبوریان، حمید پارسانیا، تاریخ اسلام و ایران دوره جدید تابستان 1397 شماره 38 (پیاپی 128)
- ↑ تاریخ حدیث شیعه در سده‌های دوازدهم و سیزدهم هجری، صفره، حسین، ج۱، ص۳۶.
- ↑ مقدمه‌اى بر فقه شيعه، مدرسی، سيد حسين، ج۱، ص۵۸.
- ↑ ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، جناتی، محمدابراهیم، ص۳۶۱.
- ↑ کلیات علوم اسلامی، مطهری، مرتضی، ج۱، ص۲۸۶
- ↑ اخباریگری، تاریخ و عقاید، بهشتی، ابراهیم، ج۱، ص۳۰۳.
- ↑ تاریخ حدیث شیعه، طباطبایی، محمد کاظم، ج۱، ص۲۲۲
- ↑ تحلیلی پیرامون فراز و فرود اخباریان، محسن صبوریان، حمید پارسانیا، تاریخ اسلام و ایران دوره جدید تابستان 1397 شماره 38 (پیاپی 128)
- ↑ اخباریان، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۳۷.
- ↑ پیدایش، سیر تطور و تداوم اخباریگری، فائز قاسم، شریفی محمد، دوفصلنامه کتاب قیم، پاییز و زمستان ۱۳۹۳، دوره ۴، شماره ۱۱ (ویژه علوم قرآن و حدیث)
- ↑ اخباریان، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۳۷.
- ↑ دائرة المعارف فقه مقارن، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۱۱۹.
- ↑ اخباریگری، تاریخ و عقاید، بهشتی، ابراهیم، ج۱، ص۵۴۵
- ↑ اخباریان، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۳۷.
- ↑ اخباریان، دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، شماره مقاله ۲۹۹۱.
- ↑ تاریخ حدیث شیعه، طباطبایی، محمد کاظم، ص۲۴۵.
- ↑ ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، جناتی، محمدابراهیم، ج۱، ص۳۵۴
- ↑ اخباریان، دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، شماره مقاله ۲۹۹۱.
- ↑ ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، جناتی، محمدابراهیم، ج۱، ص۳۵۴