مقصود از اهل‌بیت در آیه تطهیر

سؤال

مراد از عبارت «اهل البیت» در آیه تطهیر چیست و شامل چه افرادی می باشد؟ با توجه به سیاق آیات قبل و بعد که در مورد زنان پیامبر(ص) می باشد، آیا زنان پیامبر(ص) شامل این آیه می باشد؟

اهل در لغت به معنای انس و وابستگی است، از این رو ممکن است کسی که واسبتگی با او نیست، سلب اهلیّت شود، چنانکه در مورد پسر نوح(ع) سلب اهلیت شده است. اهل بیت در اصطلاح، اسم خاص برای 5 تن آل عبا، یعنی حضرت محمد(ص)، علی(ع)، فاطمه(س) و حسنین(ع)، می باشد. آیه تطهیر در میان هفت آیه ای که خطاب به زنان پیامبر(ص) وارد شده است، آمده است. در این هفت آیه، خطاب به همسران پیامبر، با عتاب، تهدید به طلاق و عذاب و دستور به خانه نشینی همراه است، در حالیکه خطاب در آیه تطهیر، با اکرام و احترام است، همچنین ضمائر در این هفت آیه مؤنث است، در حالیکه 2 ضمیر در آیه تطهیر مذکر می باشد.

بسیاری از بزرگان اهل سنت، تأکید دارند که منظور از اهل بیت، 5 تن آل عبا می باشند، احادیثی که در کتاب های صحیح مسلم، مستدرک، سنن بیهقی، تفسیر کبیر و سایر کتاب ها آمده است، مؤید این نظر می باشد. برخی از علمای شیعه دلیلی آورده اند که اگر اهل بیت شامل زنان پیامبر نیز می بود، باید توسط ایشان یا اطرافیان ایشان، این فضیلت ذکر می شد، در حالیکه هیچ یک از این افراد به این فضیلت اشاره ای نکرده اند.

متن آیه

﴿انّما يريد اللّه ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا﴾ خدا فقط مى‏ خواهد آلودگى را از شما خاندان [پيامبر] بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند.

معنای لغوی و اصطلاحی اهل بیت

• أهل در لغت به معناي انس همراه تعلق خاطر و وابستگي است كه شدّت و ضعف در اهليّت به شدّت و ضعف در انس و تعلّق بستگي دارد، از اين رو ممكن است از كسي كه وابستگي و تعلق خاطري با او نيست سلب اهليّت شود هر چند جزء فرزندان انسان باشد چنان كه در قرآن خداوند به حضرت نوح مي فرمايد: {{قرآن|إنّه ليس من أهلك او از اهل تو نيست (فرزندت).

• بيت به معناي خانه است جايي كه انسان شبانگاه در آنجا پناه مي گيرد.

آنچه گذشت معاني لغوي كلمات بود ليكن تركيب أهل بيت در فرهنگ مسلمان اعمّ از شيعي و سنّي معناي خاصّي محدود تر از معناي لغوي پيدا كرده و براي افراد خاصي علم شده است. چنان که كه علامّه طباطبايي در تفسير الميزان چنين آورده است كه اهل بيت در قرآن عَلَم و اسم خاص براي ۵ تن آل عبا مي باشد»

آیات هفت گانه همسران پیامبر(ص)

آیه تطهیر، در ضمن آيات هفت گانه اي واقع شده كه احكامي را براي همسران پيامبر اكرم(ص) بيان مي كند، آيات قبل و بعد از آن درباره همسران پيامبر(ص) و خطاب به آن ها است. این آيات داراي ويژگي هاي زير مي باشند.

الف) خطاب هايي كه به همسران پيامبر(ص) شده است با عتاب همراه است، در این آیات، همسران پیامبر به طلاق «أمتعكنّ و أسّرحكنّ»، عذاب «يضاعف لها العذاب» تهدید شده اند و مأمور به ماندن در خانه‌ «قرن في بيوتكّن» شده اند. اما خطاب در آیه تطهیر با اکرام و احترام می باشد.

ب) تمام ضمايري كه به همسران پيامبر(ص) بر مي گردد همگي مونث مي باشند، در حالي كه بين بيست و چهار ضمیر موجود در آيات مخصوص احكام همسران پيامبر(ص) فقط اين قسمت از آيه تطهیر، با دو ضمير مذكر آورده شده است.

دیدگاه علمای شیعه و اهل سنت

• واحدي از علما معروف اهل تسنن مي گويد: «اين آيه در خصوص پيامبر اكرم(ص) و علي و فاطمه و حسنين(ع) نازل شده و كس ديگري در آن با آن ها مشاركت ندارد».

• سيوطي اشاره مي‌كند كه: از عايشه پس از جنگ جمل سؤالاتي پرسيدند كه يكي ازآن ها درباره علي(ع) مي باشد. عایشه چنین جواب داده است، آيا از من درباره كسي سؤال مي كني كه محبوب ترين مردم نزد پيامبر(ص) و همسر محبوب ترين مردم نزد رسول خدا(ص) بود. «من با چشم خود ديدم علي و فاطمه(س) و حسن(ع) و حسين(ع) را كه پيامبر(ص) آن ها را زير پارچه اي جمع كرده بود فرمود: خداوندا اينها خاندان منند و حاميان من، و رجس و پليدي را از آن ها ببر و از آلودگي ها پاكشان فرما. من گفتم اي رسول خدا آيا من نيز از آنها هستم، فرمود: دور باش تو بر خير و نيكي هستي، اما جزء اين جمع (اهل بيت) نمي باشي».

همين داستان را مسلم در صحيح، از قول عايشه و حاكم در مستدرك ـ بيهقي در سنن، ابن جرير در تفسيرش ـ ثعلبي در تفسير كبيرش آورده است و گفته اند كه آيه تطهير پس از اين دعاي پيامبر(ص) نازل گرديده است. ولي اكثر مفسرين شيعه اين حديث را از لسان امّ سلمه نقل مي كنند و محلّ نزول آيه تطهير را منزل ام سلمه مي دانند.

• برخی از علمای شیعه اینطور فروموده اند: «اگر مراد از اهل بيت، زن هاي رسول خدا بودند، اين شرفي بود براي آن ها بود اما ديده نشده كه يكي از زن هاي رسول خدا اين ادعّا را بكند و اين لقب را به خود نسبت دهد، تا ديگران از نزديكان اين زنان به شرافت فاميلي با اهل بيت رسول خدا(ص) فخر كنند چنانچه معاويه بر برادري ام المومنين (خواهرش ام حبيبه) افتخار مي كرد كه اگر خواهرش مصداق اهل بيت بود حتما به آن فخر مي فروخت در حالي که چنين ادعايي از وي نقل نشده است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ـ امام شناسي جلد سوّم ،محمد حسين طهراني، انتشارات حكمت.

۲ـ تجلّي ولايت در آيه تطهير، عبدالله جوادي آملي، انتشارات اسراء.

۳ـ تفاسير قرآن از جمله: الميزان، نمونه، مجمع البيان در ذيل تفسير آيه ۳۳ احزاب.

۴ـ شب هاي پيشاور، مرحوم سلطان الواعظين.

۵ـ الدّر المنثور ،سيوطي.

۶ـ يكصد و هشتاد پرسش و پاسخ، ناصر مكارم شيرازي انتشارات دارالكتب الاسلاميه.

۷- پرسمان عصمت، شرحي بر آيه تطهير، علي اكبر بابايي.