مقصود از اهل‌بیت در آیه تطهیر

سؤال

مراد از عبارت «اهل البیت» در آیه تطهیر چیست؟ با توجه به سیاق آیات آیا زنان پیامبر(ص) شامل این آیه می‌باشند؟

آیه تطهیر

مشخصات آیه
واقع در سوره	سوره احزاب
شماره آیه	۳۳
جزء	۲۲
اطلاعات محتوایی
شأن نزول	اهل بیت(ع)
مکان نزول	مدینه
درباره	اراده خداوند بر پاکی اهل بیت(ع) از رجس و پلیدی

اهل‌بیت در آیه تطهیر در نگاه شیعه و بسیاری از اهل‌سنت، اسم خاص برای حضرت محمد(ص)، علی(ع)، فاطمه(س) و حسنین(ع) است. روایات شیعه و برخی روایات اهل‌سنت، بر این مطلب تأکید کرده‌اند.

آیه تطهیر (آیه ۳۳ سوره احزاب) را با اینکه در میان هفت آیه در خطاب به زنان پیامبر(ص) آمده، مرتبط با همسران پیامبر(ص) نمی‌دانند. این هفت آیه در خطاب به همسران پیامبر(ص)، با تهدید به طلاق و عذاب و دستور به خانه نشینی همراه است، در حالی که خطاب آیه تطهیر، با اکرام و احترام است. همچنین ضمیرها در این هفت آیه مؤنث است، در حالی که دو ضمیر در آیه تطهیر به‌صورت مذکر آمده است.

برخی معتقدند که اگر اهل‌بیت، شامل زنان پیامبر نیز بود، باید توسط همسران یا اطرافیان آن‌ها، ذکر می‌شد، در حالی که هیچ‌یک از این افراد به این فضیلت اشاره‌ای نکرده‌اند.

متن آیه

﴿ اِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ اَهلَ البَیتِ وَ یُطَهِّرَکُم تَطهیرًا

خدا فقط می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.

احزاب:۳۳

﴾

معنای لغوی و اصطلاحی اهل بیت

اهل در لغت به معنای انس همراه با تعلق خاطر و وابستگی است. بیت به معنای خانه است جایی که انسان در آنجا پناه می‌گیرد. ترکیب اهل‌بیت در فرهنگ مسلمانان اعم از شیعه و سنی معنای خاصی محدود تر از معنای لغوی پیدا کرده و برای افراد خاصی علم شده است. شیعیان، اهل‌بیت در قرآن را عَلَم و اسم خاص برای پنج تن آل‌عبا می‌دانند.

آیات هفت‌گانه همسران پیامبر(ص)

آیه تطهیر، در میان آیات هفت‌گانه‌ای آمده که احکامی را برای همسران پیامبر اکرم(ص) بیان می‌کند، آیات قبل و بعد از آیه تطهیر درباره همسران پیامبر(ص) و خطاب به آن‌ها است. اما مفسران آیه تطهیر را غیر مرتبط با همسران پیامبر می‌دانند.

• خطاب‌هایی که به همسران پیامبر(ص) شده با سرزنش همراه است، در این آیات، همسران پیامبر به طلاق و عذاب تهدید شده و به ماندن در خانه دستور داده شده‌اند. در حالی که خطاب آیه تطهیر با احترام همراه است.
• تمام ضمیرهایی که به همسران پیامبر(ص) بر می‌گردد، همگی مؤنث هستند، در حالیکه دو ضمیر در آیه تطهیر به‌صورت مذکر آمده است و نشان می‌دهد، این دو بخش، به افراد مختلفی برگشت می‌کند.
• برخی محققان معتقدند اگر مراد از اهل‌بیت، همسران پیامبر بودند، این افتخاری برای آنان بود. اما هیچ مطلبی نقل نشده که یکی از همسران پیامبر این لقب را به خود نسبت دهد و به آن افتخار کنند. معاویه بر برادری ام‌المومنین (خواهرش ام‌حبیبه، همسر پیامبر بود) افتخار می‌کرد و اگر خواهرش مصداق اهل‌بیت بود، حتماً به آن فخر می‌فروخت در حالی که چنین ادعایی از وی نقل نشده است.

دیدگاه علمای شیعه و اهل سنت

• واحدی از علمای معروف اهل تسنن می‌گوید: «این آیه در خصوص پیامبر اکرم(ص) و علی و فاطمه و حسنین(ع) نازل شده است و کس دیگری در آن با آن‌ها مشارکت ندارد».
• سیوطی اشاره می‌کند که: از عایشه پس از جنگ جمل سؤالاتی پرسیدند که یکی ازآن‌ها درباره علی(ع) می‌باشد. عایشه چنین جواب داده است، آیا از من درباره کسی سؤال می‌کنی که محبوب‌ترین مردم نزد پیامبر(ص) و همسر محبوب‌ترین مردم نزد رسول خدا(ص) بود. «من با چشم خود دیدم علی و فاطمه(س) و حسن(ع) و حسین(ع) را که پیامبر(ص) آن‌ها را زیر پارچه‌ای جمع کرده بود فرمود: خداوندا اینها خاندان منند و حامیان من، و رجس و پلیدی را از آن‌ها ببر و از آلودگی‌ها پاکشان فرما. من گفتم ای رسول خدا آیا من نیز از آنها هستم، فرمود: دور باش تو بر خیر و نیکی هستی، اما جزء این جمع (اهل بیت) نمی‌باشی».

همین داستان در کتاب‌های صحیح مسلم، مستدرک، سنن بیهقی و تفسیر کبیر از قول عایشه نقل شده است و گفته‌ شده است که آیه تطهیر پس از این دعای پیامبر(ص) نازل گردیده است؛ ولی اکثر مفسرین شیعه این حدیث را از لسان امّ سلمه نقل می‌کنند و محلّ نزول آیه تطهیر را منزل ام سلمه می‌دانند.

مطالعه بیشتر

• امام‌شناسی جلد سوّم، محمد حسین طهرانی، انتشارات حکمت.
• تجلّی ولایت در آیه تطهیر، عبدالله جوادی آملی، انتشارات اسراء.
• تفاسیر قرآن از جمله: المیزان، نمونه، مجمع البیان در ذیل تفسیر آیه ۳۳ احزاب.
• شب‌های پیشاور، مرحوم سلطان الواعظین.
• الدّر المنثور، سیوطی.
• یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، ناصر مکارم شیرازی انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
• پرسمان عصمت، شرحی بر آیه تطهیر، علی اکبر بابایی.