پرسش در قبر از بدن مادی یا مثالی

سؤال

ماهیت پرسش و پاسخ در قبر چگونه است؟ آیا از همین بدن مادی است یا بدن مثالی؟ اگر از بدن مادی است، آیا میت دوباره در قبر زنده می‌شود؟

پرسش در قبر را با جسم مثالی برزخی و روح دانسته‌اند که بدن مادی که در قبر گذاشته شده است، هیچ نقشی در آن ندارد. بسیاری روایات را شاهد بر این دانسته‌اند که قبری که عذاب و نعمت در آن به انسان می‌رسد، قبر مادی و محدود نیست: رسول خدا(ص) پس از شهادت جعفر طیار فرمود: او را می‌بینم که دو بال دارد و همراه ملائکه در بهشت پرواز می‌کند. امام سجاد(ع) فرمود: قبر، باغی از باغ‌های بهشت یا حفره ای از حفره‌های آتش است.

متکلمان گذشته باور داشتند که شخص مرده، برای پاسخ‌گویی، در قبر زنده می‌شود. مخالفان این نظریه معتقدند متكلمان پيشين، بقاى روح بدون جسم را باور نداشتند و از طرفى مسئله‌ى پاسخ در قبر را قطعى می‌دانستند، در نهایت ناچار بودند به زنده شدن مادى جسمى در قبر اعتقاد پیدا کنند تا روح، همراه بدن براى پاسخ‌گويى حاضر شود.

پرسش از بدن مثالی

بیشتر متکلمانِ متأخر، معاصر و حکیمان معتقدند پرسش در قبر با جسم مثالی برزخی و روح است. براساس این دیدگاه، جسم مادی، هیچ نقشی در پرسش و پاسخ در قبر ندارد.

روایات بسیاری دلیل بر این مطلب دانسته شده‌اند که قبر را فراتر از همین قبر مادی دانسته و قبر مورد نظر را غیر از قبر مادی دانسته‌اند: رسول خدا(ص) پس از شهادت جعفر طیار فرمود: او را می‌بینم که دو بال دارد و همراه ملائکه در بهشت پرواز می‌کند. امام سجاد(ع) فرمود: قبر، باغی از باغ‌های بهشت یا حفره ای از حفره‌های آتش است. قبر مؤمن تا آنجا که چشم او کار می‌کند، گشوده می‌شود. در برخی روایات آمده که خداوند بر کافر در قبرش نود و نُه اژدها، مسلط می‌کند. محققان از این روایات به‌دست آورده‌اند که قبر مورد نظر در روایات که عذاب و نعمت در آن به انسان می‌رسد، قبر مادی و محدود نیست.

از امام صادق(ع) نقل شده که خداوند روح مؤمن، پس از مرگ به قالبی مانند قالب دنیایی، منتقل می‌شود، می‌خورد و می‌آشامد و هرگاه کسی او را ببیند می‌شناسد.

این گونه روایات، عذاب یا ثواب جسمانی را در قبر تأیید می‌کنند؛ ولی با جسم مثالی برزخی که ماده ندارد و با چشم مادی قابل مشاهده نیست، قابل تطبیق است.

پرسش در قبر و از بدن مادی

بیشتر متکلمان گذشته باور داشتند که شخص مرده، برای پاسخ‌گویی، در قبر زنده می‌شود: شیخ مفید معتقد است پرسش نکیر و منکر، از مردگان قابل توجیه نیست، مگر اینکه معتقد باشیم، مردگان، زنده شده و سوال می‌شوند. آن دو فرشته تنها بر زنده فرود می‌آیند و سؤال می‌کنند، از فردی که مسئله را بفهمد و معنای آن را بداند.

ظاهر برخی روایات نیز به‌گونه‌ای است که روح در قبر، به بدن مادی بر می‌گردد:

• امام صادق(ع): هنگامی که میت در قبر گذاشته شد، روح تا قسمت کمر (نیمه بدن)، بر می‌گردد، آن گاه از آنچه می‌داند سؤال می‌شود.

• امام صادق(ع): و اگر میت کافر باشد… بر او مارها و عقرب‌ها را مسلط می‌کند. قبرش را تاریک می‌کند و فشارش می‌دهد به‌نحوی که استخوان‌هایش می‌شکند.

نقد

مخالفان این نظریه معتقدند متكلمان پيشين، بقاى روح بدون جسم را باور نداشتند و از طرفى مسئله‌ى پاسخ در قبر را قطعى می‌دانستند، در نهایت ناچار بودند به زنده شدن مادى جسمى در قبر اعتقاد پیدا کنند تا روح، همراه بدن براى پاسخ‌گويى حاضر شود.

همچنین افرادی كه مراد از قبر و حالت‌هاى آن‌را، قبر مادىِ ظاهرى می‌دانند، ناچار به این نظریه گرايش دارند. اما در مقابل این نظریه، محققان و متکلمان معتقدند كه قبر، باطنى دارد و جزء عالم برزخ است. در کتاب کافی، از هجده روایتی که درباره سؤال در قبر است، تنها یک روایت به برگشت روح به بدن اشاره دارد و روایات دیگر برخلاف آن هستند.