شأن نزول آیه «إنا فتحنا لک فتحا مبينا»
 | این مقاله هم‌اکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
در آیهٔ اول سورهٔ مبارکهٔ فتح، منظور فتح مکه است؟ کیفیت و زمان نزول آن را شرح دهید؟
متن آیه
| ﴿ | إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا
ما تو را پيروزى بخشيديم [چه] پيروزى درخشانى! فتح:۱ |
﴾ |
سوره فتح
سورهٔ مبارکهٔ فتح چهل و هشتمین سورهٔ قرآن و از سوره‌های مدنی و دارای ۲۹ آیه است. این سوره چنان‌که از نامش پیداست، پیام‌آور فتح و پیروزی است. پیروزی بر دشمنان اسلام، پیروزی چشم‌گیر و قاطع. (خواه پیروزی مربوط به فتح مکه باشد یا صلح حدیبیّه یا فتح خیبر یا پیروزی به‌طور مطلق)
این سوره پس از ماجرای حدیبیّه در سال ۶ هجرت نازل شده است. پیامبر(ص) در سال ۶ هجرت تصمیم گرفت که به اتفاق مهاجرین و انصار و سایر مسلمانان به عنوان مراسم «عمره» به سوی مکه حرکت کند. و قبلاً به مسلمانان اطلاع داده بود که من در خواب دیدم همراه یارانم وارد مسجدالحرام شدیم و مشغول مناسک حج عمره هستیم. مسلمانان در ذی‌الحلیفه نزدیک مدینه احرام بستند و با تعداد زیادی شتر برای قربانی حرکت کردند. وضع حرکت پیامبر(ص) به خوبی نشان می‌داد که هدفی جز انجام این عبادت بزرگ ندارند. تا اینکه پیامبر(ص) و یارانش وارد سرزمین حدیبیه شدند.[۱]
ولی در اینجا قریش باخبر شدند و راه را بر پیامبر اکرم(ص) و یارانش بستند و از ورود آنها به مکه جلوگیری کردند و در واقع تمام سنّت‌هایی را که در زمینهٔ امنیت زایران خانهٔ خدا در ماه حرام داشتند، زیرپا گذاشتند. چرا که آنها معتقد بودند در ماه‌های حرام (از جمله ماه ذی‌القعده که پیامبر(ص) در آن ماه قصد عمره داشت) به ویژه در حال احرام نباید مانع هیچ‌کس شد، حتی اگر کسی قاتل پدر خویش را در این ایام و در این مراسم می‌دید ابداً متعرّض او نمی‌شد. در اینجا ماجرای مفصلی پیش آمد که به عقد قرارداد صلحی میان پیامبر(ص) و مشرکان مکه به نام صلح حدیبیه منتهی شد.
ولی به هر صورت آن سال مانع ورود پیامبر اکرم(ص) و یارانش به مکه شدند، ناچار پیامبر اکرم(ص) به یارانش دستور داد که شترهای خود را در همان‌جا قربانی کنند، سرهای خود را بتراشند و از احرام بیرون آیند و به سوی مدینه بازگردند.
در اینجا طوفانی از غم و اندوه مسلمانان را فرا گرفت، وانبوهی از ناراحتی‌ها و گاه شک و تردید بر افراد ضعیف‌الایمان غالب شد.
موقعی که پیامبر(ص) از حدیبیه به سوی مدینه می‌آمد، مرکبش سنگین شد و از حرکت بازایستاد و در همین حال چهرهٔ مبارک حضرت(ص) غرق سرور و شادمانی بی‌سابقه‌ای گشت و فرمود هم‌اکنون آیات سورهٔ فتح بر من نازل شد.[۲]
شأن نزول
با توجه به مطالب فوق در کیفیت و زمان و مکان نزول این سوره:
۱. بعضی از مفسرین[۳] در بارهٔ «فتح» گفته‌اند: مراد از آن، فتح مکه است، اما این تفسیر با قراین آیه نمی‌سازد.
۲. بعضی[۴] دیگر گفته‌اند: مراد از این فتح، فتح خیبر است، این تفسیر نیز همانند تفسیر قبلی است.
۳. بعضی دیگر مراد از «فتح» را فتح و پیروزی معنوی بر دشمنان از نظر مستدل بودن منطق اسلام در مقابل کفر تفسیر کرده‌اند، لیکن با سیاق آیات درست درنمی‌آید.
۴. بهترین تفسیر با توجه به مضامین آیات این سوره با فصول مختلفی که دارد انطباقش بر قصّهٔ صلح حدیبیه است و مراد از این فتح به طوری که قراین کلام هم تأیید می‌کند، فتحی است که خدا در پرتو صلح حدیبیه نصیب رسول خدا(ص) و مسلمانان کرد؛ و در پناه و پرتو همین صلح حدیبیه جمع کثیری از مشرکین در بین دو سال «صلح حدیبیه و فتح مکه»[۵] ایمان آوردند. علاوه بر این، سال بعد از صلح، یعنی در سال هفتم هجری، خیبر و قرای اطرافش را هم فتح کردند و دامنهٔ شوکت و وسعت اسلام بیشتر شد و آوازه‌شان منتشر شد. آن‌گاه در سال هشتم رسول خدا(ص) برای فتح مکه حرکت کرد، در حالی که به جای هزار و چهارصد نفر در صلح حدیبیه، ده یا دوازده هزار نفر لشکر داشت.
مطالعه بیشتر
۱. طباطبایی، علامه سید محمد حسین، تفسیر المیزان، مترجم: سید محمد باقر، ج۱۸.
۲. قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج۱۰.
۳. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج۳ و ج۵.
۴. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۹.
منابع
- ↑ . حدیبیه قریه‌ای در نزدیکی مکه بود که حدود ۲۰ کیلومتر تا مکه فاصله داشت.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، تاریخ انتشار، ۱۳۶۷، ج۲۲، ص۷.
- ↑ ابن علی الفضل بن الحسن الطبرسی، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، الطبعه الثانیه، ۱۴۰۸ هـ، ج۹، ص۱۰۹.
- ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۰۹.
- ↑ . بین صلح حدیبیه و فتح مکه دو سال فاصله است.