میکائیل در قرآن

سؤال

جایگاه میکائیل از نگاه قرآن و اسلام از بدو خلقت چیست؟

نام میکائیل در قرآن تنها در یک سوره و به صورت «میکال» آمده است.

می‌فرماید: ﴿مَنْ کانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْرِیلَ وَ مِیکالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْکافِرِینَ﴾

کسی که دشمن خدا و فرشتگان و فرستادگان او و جبرئیل و میکائیل (میکال) باشد (کافر است و) خداوند دشمن کافران است.

راجع به جایگاه میکائیل در قرآن فقط همین آیه وجود دارد و درباره آن شأن نزول‌هایی گفته‌اند.

هنگامی که پیامبر اکرم(ص) به مدینه آمدند، روزی عبدالله بن صوریا (یکی از علمای یهود) با جمعی از یهود فدک، نزد پیامبر اکرم(ص) آمدند و از آن حضرت سوالات گونه گونی به عمل آوردند. نشانه‌هایی را که گواه نبوت و رسالت او بود، جستجو نمودند. از جمله گفتند: ای محمّد(ص) خواب تو چگونه است؟ زیرا به ما اطلاعاتی درباره خواب پیامبر موعود داده شده است. فرمود: تنام عینای و قلبی یقظان! «چشم من به خواب می‌رود اما قلبم بیدار است».

گفتند راست گفتی ای محمّد! پس از سؤالات متعدد دیگر، ابن صوریا گفت: یک سؤال باقی مانده که اگر آن را صحیح جواب دهی به تو ایمان می‌آوریم و از تو پیروی خواهیم کرد.

نام آن فرشته ای که بر تو نازل می‌شود چیست؟ فرمود: جبرئیل است. «ابن صوریا» گفت؛ او دشمن ما است، دستورهای مشکل درباره جهاد و جنگ می‌آورد، اما میکائیل همیشه دستورهای ساده و راحت آورده، اگر فرشته وحی تو میکائیل بود به تو ایمان می‌آوردیم!

کلمه میکال از عبری وارد زبان عربی شده است و فرشته مقربی است که یهود و مسیحیان وی را میشل می‌نامند.

در منابع یهود، مدرکی که بر کیفیت برخورد جبرئیل با یهود دلالت کند، در دست نیست ولی نسبت به میکائیل مطالبی که مؤید قصه مذکور باشد وجود دارد. در کتاب دانیال، میکائیل امیر بزرگ و حامی قوم اسرائیل، معرفی شده و در عهد جدید میکائیل خداوند اسرائیل است.

به موجب لاویتا، میکائیل اولین کسی است که شیطان را به تعظیم و ستایش آدم واداشت. قرآن مجید با این که در موارد زیادی از ابلیس سخن می‌گوید، به این بخش مندرج در لاویتا، اشاره نکرده است.

بنابر احادیث اسلامی، جبرئیل و میکائیل، اولین فرشتگانی هستند که به آدم سجده کردند و برخلاف ایشان ابلیس از تعظیم و سجده خودداری نموده است.

هم چنین، در فرهنگ اسلامی اثری از میکائیل که منطبق مقام وی نزد یهود باشد، وجود ندارد. در کتب یهود، مثلاً در کتاب اخنوخ، وی واسطه میان خدا و انسان و حامی بهترین افراد انسان شناخته شده است.

شبستری در اعلام القرآن می‌نویسد: نزل مع جمع من الملائکه علی رسول الله(ص) قبل لیله المعراج و شَرحَوا صَدْرَهُ و کان مِن الملائکه الذین نصروا النبی(ص) والمسلمین فی واقعه بدر.

میکائیل از جمله فرشتگانی است که سینه پیغمبر را پیش از لیله معراج، منشرح ساختند و هم چنین یکی از فرشتگانی است که در جنگ بدر به یاری مسلمین شتافتند. میکائیل فرشتهای است، از جانب باری تعالی برای ارزاق خلائق و در امور مهمیّه با جبرئیل(ع) همراهی می‌کند.

یونانیان قدیم معتقد بودند که وی (میکال) حافظ دریای کل جهان است.

حاصل این که: از این فرشته مقرب، تنها در یک سوره و در یک آیه قرآن سخن به میان آمده و آن مقام و منزلتی که در عهد قدیم در میان یهودیان و مسیحیان وجود داشت ارائه شد. و در نزد مسلمین نیز یکی از چهار فرشته مقربی است که دارای شأن و جایگاه ویژه ای دارد که در بالا ذکر شد و خلقت او از نور محض است.

مطالعه بیشتر

1. اعلام القرآن، عبدالحسین شبستری.
2. اعلام القرآن، دکتر محمد خزائلی.
3. دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، بهاءالدین خرمشاهی، جلد دوم.
4. تفسیر مجمع البیان، علامه طبرسی، جلد اول.
5. تفسیر نمونه، استاد مکارم شیرازی، جلد اول.