آیه ۱۰ سوره عنکبوت

سؤال

در آیه ۱۰ سوره عنکبوت، منظور چه کسانی می‌باشد؟

﴿وَمِنَ النَّاسِ مَن یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذَا أُوذِیَ فِی اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَه النَّاسِ کعَذَابِ اللَّهِ وَلَئِن جَاء نَصْرٌ مِّن رَّبِّک لَیَقُولُنَّ إِنَّا کنَّا مَعَکمْ أَوَلَیْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِمَا فِی صُدُورِ الْعَالَمِینَ﴾؛ «در میان مردم کسانی هستند که می‌گویند به خدا ایمان آورده‌ایم، اما هنگامی که به خاطر خدا (از سوی دشمنان) مورد آزار قرار می‌گیرند، فتنه دشمنان را همچون عذاب الهی می‌شمارند (و از آن سخت وحشت می‌کنند)؛ اما هنگامی که پیروزی از سوی پروردگارت بیاید، می‌گویند: ما هم با شما بودیم (و در این پیروزی شریکیم!) آیا خداوند به آنچه در سینه‌های جهانیان است آگاه تر نیست ؟!».

از آنجا که در آیات گذشته بحثهای صریحی از «مؤمنان صالح» و «مشرکان» آمده بود در نخستین آیات مورد بحث به گفتگو پیرامون گروه سوم یعنی «منافقان» می‌پردازد و می‌گوید: «بعضی از مردم اظهار ایمان می‌کنند، هنگامی که در مسیر الله تحت فشار شکنجه قرار گیرند از ایمان به کنار می‌روند و فشار و شکنجه مردم را همچون عذاب الهی می‌شمرند» (و از آن وحشت می‌کنند).

«اما هنگامی که یاری از سوی پروردگارت به سراغ تو بیاید و پیروز شوید می‌گویند: ما با شما بودیم و در افتخارات شما شریکیم».

آیا اینها گمان می‌کنند خدا از اعماق قلبشان با خبر نیست؟ «آیا خداوند به آنچه در سینه‌های مردم جهان است از همه آگاهتر نمی‌باشد»؟

تعبیر به «آمنا» (ایمان آورده‌ایم) به صورت صیغه جمع در حالی که جمله بعد به صورت صیغه مفرد است شاید از این نظر باشد که این گروه منافقان می خواهندخودشان را در صف جمعیت مؤمنان جا بزنند، لذا «آمنا» می‌گویند: یعنی همچون سائر مردم ایمان آورده‌ایم».

تعبیر به «او ذی فی الله» به معنی «اوذی فی سبیل الله» است یعنی آنها در راه خدا و ایمان گاهی مورد آزار دشمن قرار می‌گیرند.

جالب اینکه از مجازات الهی تعبیر به «عذاب» می‌کند، و از آزارهای مردم تعبیر به «فتنه»، اشاره به اینکه آزارهای مردم در حقیقت عذاب نیست، بلکه آزمایش است و وسیله تکامل برای انسان، و به این ترتیب به آنها تعلیم می‌دهد که این دو را با هم مقایسه نکنند، و با این بهانه که مخالفان آنها را آزار و شکنجه می‌کنند دست از ایمان خود برندارند که این جزئی از برنامه کلی امتحان در این دنیاست.

در اینجا یک سؤال پیش می‌آید که خداوند در مکه کدام پیروزی را نصیب مسلمانان کرده بودکه منافقان خود را در آن سهیم بدانند؟

در پاسخ می‌گوییم: جمله فوق به صورت «شرطیه» است، و می‌دانیم جمله شرطیه دلیل بر وجود شرط نیست، بلکه مفهومش این است که اگر در آینده پیروزیهایی نصیب شما شود این منافقان سست ایمان خود را در آن شریک می‌دانند.

اضافه بر این در مکه نیز مسلمانان پیروزیهایی در برابر دشمنان کسب کرده بودند،هر چند پیروزی نظامی نبود-، بلکه پیروزی در تبلیغات و نفوذ افکار عمومی و پیشرفت اسلام درمیان قشرهای مردم بود.

از همه اینها گذشته تعبیر به اذیت و آزار مؤمنان مناسب با محیط مکه است و گر نه در محیط مدینه کمتر چنین چیزی اتفاق می‌افتاد.

ضمناً این نکته نیز روشن شد که منافق تنها به کسانی نمی‌گویند که در باطن ابداً ایمان ندارند و اظهار ایمان می‌کنند بلکه افراد سست ایمانی که در تحت فشار این و آن به زودی عقیده خود را عوض می‌کنند جزء منافقان محسوب می‌شوند و آیه مورد بحث ظاهراً از اینگونه منافقان سخن می‌گوید: و تصریح می‌کند که خدا از نیّات آنها آگاه است.