برتری انسان‌ بر دیگر موجودات در آیه ۷۰ سوره اسراء

سؤال

آیهٔ «ما انسان‌ها را به بسیاری از موجودات، برتری دادیم» (اسراء/ ۷۰) را توضیح دهید؟

برای روشن شدن جواب به نکاتی اشاره می‌شود:

۱. آیه: ﴿لقد کرمنا بنی آدم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا﴾ ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و در دریا (بر مرکب‌ها) حمل کردیم و از انواع روزی‌های پاکیزه به آنها روزی دادیم و بر بسیاری از مخلوقات خود برتری بخشیدم.

انسان امانت‌دار الهی است. در حرکت مداوم به سوی الله آفریده شده و در بهترین صورت به انسان چیزی آموختیم که خود نمی‌تواند به آن برسد. و بیان به او آموختیم. خلیفه خدا در زمین و مسجود ملائکه ودارای علم به اسماء است. علی  فرمود: خداوند موجودات عالم را به سه‌گونه آفرید: فرشتگان و حیوانات و انسان، فرشتگان دارای عقل بدون شهوت و غضب هستند. حیوانات مجموعه‌ای از شهوت و غضبند و عقل ندارند، اما انسان مجموعه‌ای است از عقل و شهوت، اگر عقل او بر شهوتش غالب شود، از فرشتگان برتر است و اگر شهوتش بر عقلش چیره گردد از حیوانات پست‌تر است.

اما برتری انسان به خاطر اعطای قوه عقل و نطق واستعداهای مختلف و آزادی و اراده می‌دانند، انسان امتیازات فراوانی بر مخلوقات دیگر دارد که هر یک از دیگری جالب‌تر و والاتر است و روح انسان علاوه بر امتیاز جسمی مجموعه‌ای است از استعدادهای عالی و توانایی بسیار برای پیمودن مسیر تکامل به‌طور نامحدود برخوردار است. انسان تنها موجودی که از نیروهای مختلف، مادی و معنوی، جسمانی و روحانی تشکیل شده و در لابلای تضادها می‌تواند پرورش پیدا کند و استعداد تکامل و پیشروی نامحدود دارد. همه انسان‌ها بالقوه از فرشتگان برترند؛ یعنی، همگی این زمینه و شایستگی را دارند حال اگر از آن استفاده نکند و سقوط نمایند مربوط به خودشان است.

علامه طباطبائی (ره) می‌فرماید: «مراد از تکریم، اختصاص دادن چیزی است به عنایت خاص و برتری دادن اوست با امتیازی که مختص آن موجود است و در دیگران یافت نمی‌شود، پس ما انسان را گرامی داشتیم یعنی دارای کرامت نفس قرار دادیم و اما معنای اینکه انسان را برتری دادیم، معنای اضافی است؛ یعنی، عطا و عنایت بیشتری به او نمودیم، نسبت به دیگر موجودات، همان عاقل بودن، و صاحب عقل بودن اوست و اما برتری که دارد در تمام اوصاف و احوالی است که در موجودات دیگر هم وجود دارد، ولی در انسان بیشر و قوی‌تر است. این مسئله آنگاه روشن می‌شود که ما کارهای انسان را در خوردن و نوشیدن و لباس ساخت خانه‌ها و مسئلهٔ ازدواج و آنچه از نظم و دور اندیشی که در انسانها دیده وسائل پیشرفته که هر روز به کار می‌گیرد و… با کارهای دیگر موجودات از حیوانات و گیاهان و غیرش مقایسه کنیم، می‌بینیم. وجود کارهای فوق و رفتارهایی که ذکر شد در موجودات دیگر بسیار ساده و ابتدائی است آن هم بدون تغییر و تحوّل. ولی انسان در تمام کمالات خودش به اوج رسیده است و همچنان به پیش می‌تازد.»

گرامی داشتن انسان از طرف خداوند به این است که به او فقط از موجودات زمینی، عقل عنایت نموده است که می‌تواندحق را از باطل بشناسد و خیر را از شر و… و مسئلهٔ نطق و اندام موزون، وجود انگشتان و… که مفسّران گفته‌اند از باب تمثیل است که بعضی از آنها از متفرعات عقل می‌باشد، مثل قدرت بر سخن گفتن و نطق و نوشتن خط و تسلّط موجودات دیگر و بعضی از آنها از مصداق‌های برتری است نه گرامی داشتن.

نتیجه این شد که برتری انسان بر موجودات دیگر با عقلی که تشخیص دهندهٔ حق و باطل و مواهب دیگر، مانند: انواع خوردنی‌ها و لباس‌ها، مسکن و خود نظم و ترتیب می‌باشد.

مطالعه بیشتر

1. انسان در قرآن، استاد مرتضی مطهری (ره)، (انتشارات صدرا).
2. انسان کامل، استاد مرتضی مطهری (ره)، (انتشارات صدرا).

۳. تفسیر نمونه، ترجمه المیزان، تفسیر صافی، (ترجمه)، ذیل آیه ۷۰ سوره اسراء.

۴. روح مجرّد، یادنامه سید هاشم حدّاد، سید محمد حسین حسینی تهرانی.