کاسب حبیب خدا است

سؤال

مراد از این حدیث «کاسب حبیب خداست» چیست؟ و در اصل کاسب با چه خصوصیاتی مشمول این حدیث می‌گردد؟

«کاسب حبیب خداست» کلام معصوم نیست ولی هم‌معنی آن را می‌توان در احادیث یافت و و طبق احادیث معتبر، خداوند حقیقتاً افرادی را که به خاطر کسب روزی حلال کسب کار و تلاش می‌کنند، دوست دارد و چنین کاسب‌هایی در دیدگاه اسلامی باید راستگو، وفا کننده به وعده و با انصاف باشند و نباید خیانتکار، دروغگو، کم‌فروش یا گران‌فروش و سخت گیر در مطالبه باشند و رباخوار و محتکر نیز نباشند که در این صورت محبوب خداوند خواهند شد.

پاسخ تفصیلی:

ما در منابع روائی شیعه، به حدیث «الکاسب حبیب الله» دست نیافتیم اما احادیث دیگری وجود دارد که هم معنای همان کلام است: پیامبر اکرم می‌فرماید:

الکاسب من یده خلیل اللَّه.

کسی که بدست خویش کسب کند دوست خداست.

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(ع): إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُحِبُّ الْمُحْتَرِفَ الْأَمِینَ.

امیر المؤمنین علی علیه السّلام فرمود: خداوند متعال هر صاحب حرفه دارای امانت را دوست می‌دارد.

مَرَّ دَاوُدُ(ع) بِإِسْکَافٍ فَقَالَ یَا هَذَا اعْمَلْ وَ کُلْ فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ مَنْ یَعْمَلُ وَ یَأْکُلُ وَ لَا یُحِبُّ مَنْ یَأْکُلُ وَ لَا یَعْمَل‏

حضرت داود(ع) به کفش‌دوزی برخورد، گفت: ای مرد کار کن و از مزد کارت بخور، زیرا خداوند دوست می‌دارد کسی را که کار کند و از مزد کارش بخورد، و دوست ندارد آن کسی را که می‌خورد و کاری انجام نمی‌دهد.

کلمه «کاسب» اسم فاعل از کلمه «کسب» است که در لغت «چیزی است که انسان می‌خواهد و دنبال می‌کند تا در آن، جلب منفعت و تحصیل بهره‌ای نماید مثل کسب مال.» و کسب شامل تمام کارها و مشاغل می‌شود چه کشاورزی، چه صنعتی، چه خدماتی و …

شغلهایی وجود دارند که از نظر شرعی حرامند مثل شغل شراب سازی و ابزار قمارسازی و رباخواری و… و برخی شغلها نیز مکروه هستند مثل برده فروشی بنابراین اگر بخواهیم با توجه به آیات و روایات، ویژگی‌های خوب کاسب محبوب خدا را برشماریم، در واقع باید به ویژگیهای تمامی اصناف و مشاغلی اشاره کنیم که از نظر شرعی حرام یا مکروه نباشند.

از سوی دیگر، برخی احادیث به ویژگی‌های برخی از مشاغل اشاره کرده‌اند و اگر از چنین مشاغلی الغاء خصوصیت کنیم و صفت و ویژگی آن را شامل تمام مشاغل نماییم می‌توان به برخی از این ویژگیها و صفات صاحبان این مشاغل اشاره کرد که احادیث به آن پرداخته‌اند و آن احادیث عبارتند از:

امام صادق(ع) می‌فرماید: ثلاثه یدخلهم اللَّه الجنّه بغیر حساب: إمام عادل، و تاجر صدوق، و شیخ أفنی عمره فی طاعه اللَّه.

سه کس را خدا بی‌حساب وارد بهشت می‌کند: پیشوای عادل، کاسب و تاجر راستگو، و پیرمردی که عمر خود را در طاعت خدا گذرانده باشد.

قالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(ع): إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُحِبُّ الْمُحْتَرِفَ الْأَمِینَ.

امیرالمؤمنین علی(ع) فرمود: خداوند متعال هر صاحب حرفه دارای امانت را دوست می‌دارد.

اما در احادیث، صفات و خصوصیات سلبی و منهی شده ذکر شده در مورد کاسب‌ها، بیش از صفات و خصوصیات اثبات شده برای آنهاست؛ به عنوان نمونه:

پیامبر(ص) می‌فرمایند:

إنّ أطیب الکسب کسب التّجّار الّذین إذا حدّثوا لم یکذبوا و إذا ائتمنوا لم یخونوا و إذا وعدوا لم یخلفوا و إذا کان علیهم دین لم یمطلوا و إذا کان لهم لم یعسروا و إذا باعوا لم یطروا و إذا اشتروا لم یذمّوا.

بهترین کسب‌ها کسب تجاری است که بهنگام سخن دروغ نگویند و در امانت خیانت نکنند و به وعده وفا کنند و در پرداخت قرض خود تعلل نکنند و در مطالبه سخت‌گیری نکنند و به هنگام فروش در ستایش جنس خود مبالغه نکنند و به هنگام خرید از جنس دیگران بد نگویند.

الإمام الباقر «ع»: کان أمیر المؤمنین «ع» بالکوفه … فیطوف فی أسواق الکوفه، سوقا سوقا، و معه الدّرّه علی عاتقه … فینادی: یا معشر التّجّار، اتّقوا اللَّه … قدّموا الاستخاره، و تبرّکوا بالسّهوله، و اقتربوا من المبتاعین، و تزیّنوا بالحلم، و تناهوا عن الیمین، و جانبوا الکذب، و تجافوا عن الظّلم، و أنصفوا المظلومین، و لا تقربوا الرّبا، «أَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمِیزانَ بِالْقِسْطِ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ (اعراف/ ۸۵) وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ (بقره/۶۰)... ‏»

امام باقر «ع»: امیر المؤمنین «ع» در کوفه … در بازارها- یکی پس از دیگری‏- با تازیانه‌ای بر دوش گردش می‌کرد … و ندا می‌داد که: ای صنف تاجر و کاسب‏! از خدا بترسید … از او طلب خیر کنید، و از آسانگیری برکت خواهید، و با خریداران صمیمی باشید، و با بردباری خود را بیارایید، و یک دیگر را از سوگند یاد کردن بازدارید، و از دروغگویی دوری جویید، و خود را از ظلم دور دارید، و با مظلومان (و مغبون‌شدگان) با انصاف رفتار کنید، و به ربا نزدیک مشوید، و «پیمانه و ترازو را تمام بپیمایید و وزن کنید، و از حق مردم چیزی مکاهید، و در زمین به فسادگری مپردازید» ….

خداوند در قرآن در مورد رباخواران می‌فرمایند:

الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا لا یَقُومُونَ إِلَّا کَما یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَسِ‏(بقره/۱۶۷): کسانی که ربا می‌خورند: از جای خود (یا از قبر) برنمی‌خیزند مگر مانند کسی که شیطان او را مس کرده و دیوانه شده است.

و پیامبر(ص) می‌فرماید:‏ الْمُحْتَکِرُ مَلْعُونٌ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَه.

محتکر در دنیا و آخرت ملعون است.

کسی که خصوصیات و صفات خوب و معروف کاسب‌ها را دارا باشد و از صفات و خصوصیات زشت و منهی دوری کند یقیناً محبوب خداوند خواهد بود.