حضور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

سؤال

سوالی دارم مبنی بر اینکه با توجه به عصمت امامان، حضور امام حسن و حسین(ع) در جنگ با ایرانیان در دوره خلفا چگونه قابل توجیه است؟

حضور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در جنگ با ایران محل مناقشه مورخان است. عده‌ای حضور آن دو را بخصوص در فتح طبرستان قطعی دانسته‌اند و برخی این مسئله را رد کرده‌اند. اگر آن دو امام در جنگ با ایران حضور داشتند، به سبب مصالح و منافع اسلام بوده که اقتضاء می‌کرده آن دو امام حضور داشته باشند، مانند آنکه از تعرض و رفتار غیر اسلامی لشکر اسلام جلوگیری کنند و مراقب باشند لشکر پیروز بر شکست‌خوردگان ظلم نکنند؛ نه اینکه امامین اعتقاد داشته باشند برای گسترش اسلام باید جنگ‌افروزی کرد و به فتح کشورها پرداخت و مردم و جوامع را به زور شمشیر مسلمان کرد.

البته فتح کشورها در آن زمان نه برای گرفتن غنایم و گسترش مرزها و تصرف سرزمین‌ها، که برای رهایی مردمان از چنگال ظالمان و حاکمان جور بوده است. از همین جهت وقتی مردم با اسلام بخصوص آموزه‌هایی همچون برابری و عدالت و آزادی و حمایت از محرومان و مستضعفین روبرو شدند، با تمایل قلبی به آیین اسلام روی آوردند.

نقل تاریخی این موضوع

امام حسن و امام حسین ـ علیهماالسلام ـ دو ریحانهٔ رسول خدا ـ صلی‌الله علیه و آله ـ هستند که بعد از رحلت آن حضرت شاهد وقایعی بودند که تحملش آسان نبود. با وجود اینکه حق خلافت از آن علی ـ علیه‌السلام ـ و اولاد آن حضرت بود و از جانب خلفای ثلاثه (ابوبکر، عمر و عثمان) غضب شده بود، این بزرگواران همواره و در همه جا که احساس می‌کردند اقدامشان به نفع اسلام و مسلمین است شرکت جسته و به نفع مسلمین اقدام می‌کردند. طبرستان که از مناطق شمالی ایران محسوب می‌شود، در حدود سال ۲۹ هجری یا ۳۰ هجری توسط مسلمین فتح شد. یاقوت حموی می‌گوید: «بلاد طبرستان تا خلافت عثمان (۲۹ هجری) در دست ملوک فارس بود و افرادی که در آن ولایت و حکمرانی می‌کردند، اسپهبذ نامیده می‌شدند. تا اینکه دین اسلام به این منطقه آمد و عثمان، سعید بن عاص را که حاکم کوفه بود، همراه سپاه اسلام که عده‌ای زیادی از صحابه از قبیل ابن عباس، حذیفه بن یمان و حسن و حسین ـ علیهماالسلام ـ در میان آنها بود، طبرستان را فتح کردند. و همین مطلب در اکثر منابع کهن که اشاره به فتح مناطق مختلف دارند و همچنین اشاره به شرکت صحابه پیامبر ـ صلی‌الله علیه و آله ـ دارند، به این نکته نیز اشاره دارند که امام حسن و امام حسین ـ علیهماالسلام ـ علاوه بر شرکت در فتح طبرستان در فتوح شمال آفریقا نیز شرکت داشتند.

البته برخی از این منابع با ذکر سند به نقل مطلب پرداخته‌اند ولی برخی سند نمی‌آورند و می‌گویند که گفته شده امام حسن و امام حسین ـ علیهماالسلام ـ نیز در فتح طبرستان شرکت داشتند.

و همچنین در منابعی درباره تاریخ جرجان (گرگان) و طبرستان نوشته شده به این مطلب اشاره دارد و نام صحابی پیامبر و بزرگانی که وارد طبرستان شده‌اند می‌آورد و می‌گوید: که امام حسین ـ علیه‌السلام ـ نیز وارد طبرستان شده و در مورد ورود امام حسن ـ علیه‌السلام ـ به طبرستان از کلمه «گفته شده» استفاده می‌کند که گویا نویسنده به ورود امام حسن ـ علیه‌السلام ـ اطمینان نداشته است.

در تاریخ اخبار اصفهان نیز آمده است: حسن ـ علیه‌السلام ـ بعنوان رزمنده همراه سپاه اسلام وارد اصفهان شد و از آنجا به عزم ملحق شدن به مبارزان گرگان از اصفهان گذشت.

با توجه به منابع گفته شده تا اینجا می‌توان گفت که امام حسن و امام حسین ـ علیهماالسلام ـ وارد طبرستان شده‌اند و در تأیید این مطلب مورخ شیعی باقر شریف قرشی معتقد است که: امام حسن و امام حسین ـ علیهماالسلام ـ علاقه داشتند دامنه نفوذ اسلام گسترش و توسعه پیدا کند و از آنجایی که این فتوحات را در خدمت دین و در جهت گسترش و توسعه اسلام می‌دیدند به صفوف مجاهدان پیوستند.

بنابراین با توجه به مطالب گفته شده که اغلب در منابع کهن بوده و همچنین همکاری و مشورت دادن امام علی ـ علیه‌السلام ـ بر خلفا در دوره‌های مختلف که به نفع اسلام بود و در این موارد حضرت اختلاف را کنار می‌گذاشتند و همچنین با توجه به شرکت صحابی معروف در این فتوحات به احتمال زیاد دو ریحانه رسول خدا ـ صلی‌الله علیه و آله ـ نیز در طبرستان شرکت داشته و در گسترش اسلام شرکت جستند و اینکه مردم طبرستان در دوره‌های بعدی به علویان و سادات علوی ارادت داشته و علویان در ادوار مختلف در این منطقه موفق به تشکیل حکومت می‌شوند، شاید به خاطر برکت حضور امام حسن و امام حسین ـ علیهماالسلام ـ بود و لذا مردم این دیار به پاس آن حضور به احفاد و نوادگان این حضرات احترام فراوان می‌نمودند.

رد این نظریه

ولی در مقابل این نظریه، علامه جعفر مرتضی عاملی معتقد است که حسنین ـ علیهماالسلام ـ در هیچ‌یک از فتوحات روزگار خلفای ثلاثه شرکت نداشتند و عدم شرکت آنها هم به خاطر این بود که فتوحات در آن روز اصلاً به نفع اسلام نبود بلکه بر عکس، این فتوحات ضربه‌ای بر پیکره اسلام بود و همچنین در جهاد ابتدایی باید حکم امام معصوم باشد و لذا چون در این زمان امام معصوم در رأس حکومت نیست اصلاً جهاد معنی ندارد.