حضور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
امیرمومنان در فتح سرزمین ایران نقش مستقیم نداشتند، بلکه آن حضرت در مشورت خلیفه برای جنگ با سپاه ایران از ارائهٔ نظر خیرخواهانه خود داری نکرد. اما در اسلام آوردن ایرانیان و فتح قلبهای ایرانیان با رفتار عادلانه و بدون تبعیض با آنان نقش اساسی داشته که در منابع تاریخی و سیرهٔ امام آمده است.
نقل تاریخی این موضوع
دربارهٔ حضور فرزندان امام علی گفته‌های متفاوت هست که قابل بررسی است:
امام حسن و امام حسین ـ علیهماالسلام ـ دو ریحانهٔ رسول خدا ـ صلی‌الله علیه و آله ـ هستند که بعد از رحلت آن حضرت شاهد وقایعی بودند که تحملش آسان نبود. با وجود اینکه حق خلافت از آن علی ـ علیه‌السلام ـ و اولاد آن حضرت بود و از جانب خلفای ثلاثه (ابوبکر، عمر و عثمان) غضب شده بود، این بزرگواران همواره و در همه جا که احساس می‌کردند اقدامشان به نفع اسلام و مسلمین است شرکت جسته و به نفع مسلمین اقدام می‌کردند. طبرستان که از مناطق شمالی ایران محسوب می‌شود، در حدود سال ۲۹ هجری یا ۳۰ هجری توسط مسلمین فتح شد. یاقوت حموی می‌گوید: «بلاد طبرستان تا خلافت عثمان (۲۹ هجری) در دست ملوک فارس بود و افرادی که در آن ولایت و حکمرانی می‌کردند، اسپهبذ نامیده می‌شدند. تا اینکه دین اسلام به این منطقه آمد و عثمان، سعید بن عاص را که حاکم کوفه بود، همراه سپاه اسلام که عده‌ای زیادی از صحابه از قبیل ابن عباس، حذیفه بن یمان و حسن و حسین ـ علیهماالسلام ـ در میان آنها بود، طبرستان را فتح کردند(۱)۱. و همین مطلب در اکثر منابع کهن که اشاره به فتح مناطق مختلف دارند و همچنین اشاره به شرکت صحابه پیامبر ـ صلی‌الله علیه و آله ـ دارند، به این نکته نیز اشاره دارند که امام حسن و امام حسین ـ علیهماالسلام ـ علاوه بر شرکت در فتح طبرستان در فتوح شمال آفریقا نیز شرکت داشتند(۲)۲.
البته برخی از این منابع با ذکر سند به نقل مطلب پرداخته‌اند ولی برخی سند نمی‌آورند و می‌گویند که گفته شده امام حسن و امام حسین ـ علیهماالسلام ـ نیز در فتح طبرستان شرکت داشتند. (۳)۳
و همچنین در منابعی درباره تاریخ جرجان (گرگان) و طبرستان نوشته شده به این مطلب اشاره دارد و نام صحابی پیامبر و بزرگانی که وارد طبرستان شده‌اند می‌آورد و می‌گوید: که امام حسین ـ علیه‌السلام ـ نیز وارد طبرستان شده و در مورد ورود امام حسن ـ علیه‌السلام ـ به طبرستان از کلمه «گفته شده» استفاده می‌کند که گویا نویسنده به ورود امام حسن ـ علیه‌السلام ـ اطمینان نداشته است(۴)۱.
در تاریخ اخبار اصفهان نیز آمده است: حسن ـ علیه‌السلام ـ بعنوان رزمنده همراه سپاه اسلام وارد اصفهان شد و از آنجا به عزم ملحق شدن به مبارزان گرگان از اصفهان گذشت(۵)۲.
با توجه به منابع گفته شده تا اینجا می‌توان گفت که امام حسن و امام حسین ـ علیهماالسلام ـ وارد طبرستان شده‌اند و در تأیید این مطلب مورخ شیعی باقر شریف قرشی معتقد است که: امام حسن و امام حسین ـ علیهماالسلام ـ علاقه داشتند دامنه نفوذ اسلام گسترش و توسعه پیدا کند و از آنجایی که این فتوحات را در خدمت دین و در جهت گسترش و توسعه اسلام می‌دیدند به صفوف مجاهدان پیوستند(۶)۳. ولی در مقابل این نظریه، علامه جعفر مرتضی عاملی معتقد است که حسنین ـ علیهماالسلام ـ در هیچ‌یک از فتوحات روزگار خلفای ثلاثه شرکت نداشتند و عدم شرکت آنها هم به خاطر این بود که فتوحات در آن روز اصلاً به نفع اسلام نبود بلکه بر عکس، این فتوحات ضربه‌ای بر پیکره اسلام بود و همچنین در جهاد ابتدایی باید حکم امام معصوم باشد و لذا چون در این زمان امام معصوم در رأس حکومت نیست اصلاً جهاد معنی ندارد(۷)۴.
ولی در مقابل این نظریه، علامه جعفر مرتضی عاملی معتقد است که حسنین ـ علیهماالسلام ـ در هیچ‌یک از فتوحات روزگار خلفای ثلاثه شرکت نداشتند و عدم شرکت آنها هم به خاطر این بود که فتوحات در آن روز اصلاً به نفع اسلام نبود بلکه بر عکس، این فتوحات ضربه‌ای بر پیکره اسلام بود و همچنین در جهاد ابتدایی باید حکم امام معصوم باشد و لذا چون در این زمان امام معصوم در رأس حکومت نیست اصلاً جهاد معنی ندارد(۷)۴.
بنابراین با توجه به مطالب گفته شده که اغلب در منابع کهن بوده و همچنین همکاری و مشورت دادن امام علی ـ علیه‌السلام ـ بر خلفا در دوره‌های مختلف که به نفع اسلام بود و در این موارد حضرت اختلاف را کنار می‌گذاشتند و همچنین با توجه به شرکت صحابی معروف در این فتوحات به احتمال زیاد دو ریحانه رسول خدا ـ صلی‌الله علیه و آله ـ نیز در طبرستان شرکت داشته و در گسترش اسلام شرکت جستند و اینکه مردم طبرستان در دوره‌های بعدی به علویان و سادات علوی ارادت داشته و علویان در ادوار مختلف در این منطقه موفق به تشکیل حکومت می‌شوند، شاید به خاطر برکت حضور امام حسن و امام حسین ـ علیهماالسلام ـ بود و لذا مردم این دیار به پاس آن حضور به احفاد و نوادگان این حضرات احترام فراوان می‌نمودند.
پاورقی:
۱. حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت: دار صادر، (بی‌تا) جلد ۴, صفحه ۱۴ و ۱۵
۲. بلاذری احمد بن یحیی، فتوح‌البلدان، ترجمه محمد تول، تهران: نشر فقره، ۱۳۳۷ شمسی، صفحه ۴۶۸
۳. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، بیروت، (بیجا) (بی‌تا) جلد ۴, صفحه ۲۶۹
۴. سهمی، حمزه بن یوسف، تاریخ جرجان، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۷ هچری، صفحه ۴۶
۵. ابونعیم، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصفهان، لیدن، مطبعه بریل، ۱۹۳۱ میلادی، جلد ۱, صفحه ۴۴
۶. قرشی، باقر شریف، زندگانی امام حسن ـ علیه‌السلام ـ ترجمه فخرالدین حجازی، (تهران بیجا، ۱۳۵۳ شمسی، جلد ۱ صفحه ۱۴۰
۷. عاملی، جعفر مرتضی، تحلیلی از زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی، ترجمه سپهری، محمد، تهران، سازمان تبلیبغات، ۱۳۶۹, صفحه ۱۵۰. سهمی، حمزه بن یوسف، تاریخ جرجان، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۷ هچری، صفحه ۴۶ ۲. ابونعیم، پیشین جلد ۱, صفحه ۴۴ ۳. قرشی، پیشین، جلد ۱ صفحه ۱۴۰ ۴. عاملی، پیشین، صفحه