معیارهای شناخت قرائت صحیح از دین
 | این مقاله هماکنون به دست Rezapour در حال ویرایش است. |
معیارهای شناخت قرائت صحیح از دین کدامند؟
ادیان الهی متن محور هستند. فرد تفسیرکننده، یک سمت تفسیر است، و در طرف دیگر قضیه، نویسنده است که الفاظ و جملاتی خلق کرده است. حال در امر تفسیر و فهم متن، با دو ذهنیت روه‌رو هستیم:
- ذهنیت نویسنده یا صاحب اثر
- ذهنیت شخص مفسر که می‌خواهد این متن را بفهمد.
رویکرد رایج در باب تفسیر و فهم متن چنین است که باید «مؤلف محور» بود. در این دیدگاه، وظیفه و رسالت مفسر آن است که از متن به ذهنیت نویسنده دسترسی پیدا کند. برخلاف این دیدگاه، امروزه در علم هرمنوتیک، بیشترین نقش را به مفسر می‌دهند نه به مؤلف. موضوع قرائت‌های مختلف از دین بر مبنای مفسر محور است و با نقد نظریه مفسر محور، اصل نظریه قرائت‌های مختلف می‌رود.
فرهنگ دینی مسلمانان به صورت خاص و ادیان ابراهیمی به صورت عام، متن محور هستند و در آن‌ها، رسیدن به مراد و مقصود صاحب سخن است و سعادت همه ما در گرو اطاعت از دستورات اوست که در متون دینی آمده‌است؛ لذا روشن است که قرائتی از دین صحیح خواهد بود که بر مبنای دست یافتن به مراد نویسنده یا صاحب متن می‌پردازد.[۱]
برای پیدا کردن تفسیر و برداشت صحیح، نشانه‌ها و راه‌هایی وجود دارد:
برداشت صحیح از یک متن شرایطی را اقتضا می‌کند، بعضی از این شرایط را باید در شخص مفسر جستجو کرد و بعضی دیگر را در خود متن. اما شخصی که در صدد فهم متون دینی است باید دارای این شرایط باشد.[۲]
- صفات و شرایط باطنی از قبیل بصیرت به هویت دین و متن دینی، طهارت روح، آمادگی ذهنی.
- صلاحیت‌های علمی از قبیل تبحر در کاربرد منطق فهم دین، تسلط بر تمام دین، داشتن انس با مذاق شارع و مقاصد شریعت، شناخت سبک و ساختار زبان متن، آشنایی با لغت عصر نزول و صدور، تبحر در علوم زبانی لفظی و ادبیات عرب، آشنایی کافی با علوم عقلی و آشنایی با علوم نقلی.
اما در مراجعه به نوشته‌هایی که در صدد تفسیر متون دینی هستند نیز شرائطی وجود دارد که با توجه به آن می‌توان بین فهم درست و نادرست تمییز قائل شد. بعضی از مهم‌ترین شرایطی را که یک برداشت درست از متون دینی باید دارا باشد، عبارتنداز:[۳]
- استناد به قواعد عقلایی حاکم بر زبان و آگاهی و پای بندی به قوانین زبانی. تشخیص مدلول کلمات، شناخت دقیق ریشه اصلی کلمات به منظور تفکیک معانی و تبعی، جایگاه ترکیبی کلمات در ساختار جمله و نقش هر یک از آن‌ها، آگاهی به علوم بلاغت و معانی بیان و بدیع از جمله این قوانین‌اند.
- برداشتی که بر مجموعه افراد یک متن منطبق باشد؛ یعنی برای دریافت یک تصویر کامل درباره هریک از مفاهیم بینشی یا ارزشی متن باید بخش‌های گوناگون مربوط را در کنار هم مانند اعضای یک پیکر ببینیم و در غیر این صورت برداشت و تصور ما از متن، یک تصور ناقص و همراه با گمراهی و دور از حقیقت خود متن خواهد بود.
- استفاده از تفاسیر پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) دربرداشت‌هایی که از متون دینی دارند.
- تطابق این برداشت‌ها با عقل منطقی و برهان.
بدیهی است که این شرایط و ضوابط فقط و فقط در اسلام واقعی که همانا علمای وارسته دین‌اند یافت می‌شود و تنها قرائت آن‌هاست که می‌تواند ما را به سوی مراد واقعی خداوند رهنمون سازد.
برای مطالعه بیشتر
۱ـ بهشتی، دکتر احمد، کتاب نقد هرمنوتیک، لوازم و آثار، ش۵–۶، ص۵۵–۸۶.
۲ـ میزگرد معرفت، روش‌شناسی فهم متون دینی، سال ششم، شماره ۴، ۱۳۷۷، ص۸–۲۰.
۳ـ سعیدی روشن، محمد باقر، مبانی و معیارهای فهم روشمند وحی، نشریه معرفت، سال ششم، ش۴، ۱۳۷۷، ص۲۰–۲۹.
۴ـ حسین‌زاده، محمد، مبانی معرفت دینی، قم، مؤسسه امام خمینی (ره)، ۱۳۷۹.