الاعتقادات (کتاب)

سؤال

کتاب اعتقادات اثر مرحوم علامه مجلسی در چه سطح مسائل اعتقادی را تشریح می‌کند؟ استفاده از این کتاب مناسب چه سنینی برای آموزش اعتقادات است؟ آیا این کتاب تمام احادیثش معتبر می‌باشد؟ آیا مرحوم علامه در کنار روایات این کتاب، شرح و تفسیری هم داشته است؟

کتاب منهاج الحق و النجاة معروف به اعتقادات علامهٔ مجلسی، بیشتر در صدد پاسخ گویی و مقابله با افکار صوفیان نوشته شده و مطالب آن پاسخ گویی همه مسائل و شبهات عصر حاضر نمی‌باشد.

انگیزه تألیف

با بررسی‌ای که از مقدمهٔ کتاب و علت نوشتن آن صورت گرفت، روشن گردید که مرحوم علامه بیشترین دلیلی که برای نوشتن آن داشتند، خطر عقاید فلاسفه و عرفا بوده است، با توجه به اینکه ایشان مسلک اخباری داشته و مخالف عقاید فلاسفه و عرفا بوده‌اند، لذا این کتاب را نوشتند و مرحوم سید ابراهیم نجفی هم که در ضدیت با فلاسفه کمر همت بسته‌اند، در شرح این کتاب علاوه بر شرح آن، توهین‌هایی هم نثار فلاسفه و عرفا می‌کنند.

محتوا

به نظر می‌رسد کتاب حاضر در حدی نباشد که پاسخ گوی همه مسائل امروزی و نیاز مبتدی باشد مخصوصاً اینکه این کتاب مربوط به چند قرن پیش می‌باشد که شبهات عصر حاضر در آن زمان وجود نداشته است و مرحوم علامه حتی در توضیح مسائل اعتقادی که به برخی از آنها پرداخته، به صورت مختصری آنها را شرح داده است.

دو) در کتاب مورد نظر چند روایت بیشتر وجود ندارد که سؤال از روایات کتاب شده است که آنها هم به نظر می‌رسد صحیح می‌باشند.

سه) خود علامه شرحی بر این کتاب نداشته‌اند، بلکه سید ابراهیم نجفی شرحی عربی بر این کتاب نوشته و در عصر حاضر هم سید قاسم علی احمدی شرحی فارسی بر این کتاب نوشته‌اند.

برخی از موضوعات این کتاب عبارت است از:

۱ـ اهل بیت «ع» واسطه‌های فیض بین خدا و خلق او هستند.

۲ـ ردّ بر فلاسفه به سبب برگرداندن آیات و روایات از صریح آنها.

۳ـ ردّ بر عارفان و صوفیان، به سبب بدعت‌ها و اعتقاد به وحدت وجود.

۴ـ خداشناسی ـ جبر و اختیار ـ قضا و قدر.

۵ـ وجوب ایمان به پیامبران ذکر شده در قرآن و اقرار به عصمت آنها.

و ….

به نظر می‌رسد با توجه به کتاب‌های اعتقادی فراوانی که در عصر حاضر وجود دارد و با زبان امروزی به شبهات نیز پاسخ داده است، نیاز چندانی به این کتاب علامه مجلسی خصوصاً برای اوائل کار نباشد و این نگاه به معنای نقص کتاب علامه نیست و بلکه برخی از کتاب‌ها به مروز زمان، پاسخگو بودن و برطرف کردن نیازهای جامعه را از دست می‌دهند و باید از کتاب‌هایی استفاده کرد که همان مطالب را به زبان و ادبیات روز نوشته‌اند. برخلاف دیگر کتاب‌های علامه همچون بحار الانوار، مرآه العقول، ملاذ الاخیار و … که همواره تازگی خود را دارند و برای هر پژوهشگری لازم است که به این کتاب‌ها مراجعه کرده و نیازهای علمی و مشکلات اجتماعی را برطرف سازد.

افراد پخته و آشنا با مباحث عقاید و فلسفه و عرفان، در مراحل بالاتر از این نوع کتاب بیشتر استفاده می‌کنند.