تقویت ایمان در برابر شبهات

سؤال

براي تقويت ايمان و اعتقاد در برابر شبهات و ديدگاه‌هاي منکران خدا، چه بايد کرد؟

حاصل آنكه يكي از راههاي تقويت ايمان،‌ افزايش آگاهي ديني مستدل و عقلاني است. به عبارت ديگر، دست يابي به ايمان محققانه، از طريق تعقل و تحقيق محقق مي شود.

تقویت آگاهی

بر پایه قرآن و روایات، میان ایمان و آگاهی ارتباط نزدیکی است.

با توجه به ﴿لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ؛ در دین، هیچ اجباری نیست. راه هدایت از گمراهی روشن و آشکار شده است.﴾ انسان با رشد و به کار بستن عقلانیت در زمینه حق و باطل، می‌تواند بدون اجبار، یکی از حق و باطل را انتخاب کند؛ بنابراين ايمان به حق و كفر به باطل، پس از به دست آمدن آگاهی و تعقل است. ايمانِ ديني هنگامي كه از مسير علم و با روش استدلالي به دست بیاید، استحكام بيشتري خواهد داشت.

کلام و فلسفه اسلامی

پرداختن به علم کلام و فلسفه اسلامی، از جمله راه‌های تقویت آگاهی دینی است.

علم كلام اسلامي دانشي است كه بيان معارف اعتقادي دين اسلام، اثبات آنها و نيز دفاع در مقابل شبهات را به عهده دارد. در این علم، از مباني عقل، قرآن و روايات برای اثبات اعتقادات دینی و مذهبی استفاده می‌شود. فلسفه اسلامي دانشي است كه با روش عقلي، به شناخت هستي مي پردازد. دستاوردهاي اين شناخت، روشن مي‌سازد كه مباني دين اسلام، تا چه حدي بر حق استوار است.

تسلیم در برابر حق

لازم به تذكر است كه هر چند علم و معرفت، دخيل در ايمان است،‌ اما معرفت تمام ايمان نيست، ايمان بدون معرفت و آگاهي حاصل نمي شود، ولي ظرف آن را تنها علم و دانش پُر نمي كند. آيه اي از قرآن كريم به اين امر اشاره اي گويا دارد: وجحدوا بها و استيقنتها انفسهم؛ با آنكه نزد خود به خدا يقين داشتند، باز او را انكار كردند.»

پس معرفت گر چه شرط لازم ايمان است، ولي شرط كافي آن نيست، حقيقت آن است كه ايمان به جز معرفت،‌ بايد به زيور تسليم و خضوع نيز آراسته باشد، و همين امر است كه ايمان را از دانش صرف و خشك متمايز مي سازد.

علامه طباطبايي در تفسير الميزان در ذيل آيات نخست سورة بقره در تعريف ايمان مي فرمايد: «ايمان تمكن يافتن اعتقاد در قلب انسان است. ايمان از مادة‌ امن گرفته شده است و وجه نامگذاري آن است كه گويا شخص مومن، با ايمان از شك و ريب و ترديد كه آفت اعتماد است،‌ ايمن مي شود.»

از عبارت فوق دو نكتة مهم به دست مي آيد:

1. ايمان از سنخ اعتقاد و معرفت است، اما صرف معرفت نيست. ايمان معرفتي است كه به دل نشسته باشد و در قلب انسان وارد شده، وجود او را فرا گيرد، و به همين دليل به آن عقيده يا اعتقاد گويند، زيرا بايد معرفت به عقد قلب درآيد و با هستي انساني گره بخورد.
2. ايمان از ماده امن است و اين نامگذاري از آن روست كه آدمي از آفات اعتقاد، يعني شك و تزلزل در امان باشد. بنابراين ايمان با شك قابل جمع نيست. و اين نكته اي بسيار مهم است.

عبور از شک

علامه طباطبايي در ذيل آيه شريفة 9 و 10 سوره بقره، در بحث مستقلي به تحليل «مرض قلب» در قرآن پرداخته اند و بعد از بررسي آيات به اين نتيجه رسيده اند كه مرض قلب، چيزي جز شك و دودلي و ريب و تزلزل، كه در محدوده ادراك و معرفت پيدا مي شود،‌ نيست. در مقابل، سلامت قلب، آن است كه دل و جان آدمي از انواع آسيب هاي معرفت كه «شك و خلاء معرفتي» در راس آنها است، در امان باشد. درمان قلب مريض، توبه است و توبة او تفكر صحيح و عمل صالح و در نهايت، پديد آمدن شعله هاي نوراني ايمان در قلب است.

پس شك و دودلي، از موانع و آفات ايمان است كه هر گاه پديد آيد، بايد در رفع آن به وسيلة تفكر و تدبر و مطالعه و پرسش كوشيد. اما اين نكته را نيز فراموش نكنيد که تا به مراتب عالي ايمان دست نيافته ايم، همواره مورد اين آسيب ها واقع مي شويم. بنابراين پيش آمدن سوال و ترديد، بد نيست؛ بلكه باقي ماندن در ترديدها و شك ها، زشت و ناپسند است، و آدمي را از طريق هدايت دور و دورتر مي دارد و انسان گرفتار شكاكيت، هيچ گاه لذت و لطافت و شيريني ايمان به معبود را درك نمي كند.

به شما توصيه مي كنيم، اولا به آگاهي ديني خود بيافزاييد و ثانيا اگر دچار شك و شبهه شديد، سعي كنيد هر چه سريع تر آن را برطرف كنيد.

عمل صالح

نكتة ديگري كه در تقويت ايمان موثر است،‌ عمل مي باشد. اگر دل رنگ ايمان به خود بگيرد، قطعا در رفتار و عمل تاثير خواهد گذاشت. ايمان «پذيرفتن» با تمام وجود است و «پذيرفتن» امري است غير از «دانستن» و بيش از آن.

اگر ايمان و باور يقيني ما حقيقتا حاصل آمده باشد، در اعمال ما تبلور خواهد يافت و اعمال صالح ما كه براي رضاي خدا و با اعتقاد و ايمان به او صورت گيرد، به طور قطع توفيق درك درجات عالي تر كمال و ايمان را براي ما به ارمغان مي آورد. پس لازم است در عمل كوشش فراوان كنيم، تا موجبات كمال خويش را فراهم آورده باشيم.

مطالعه بیشتر

۱. علامه طباطبايي، تفسير الميزان، ذيل آيات اول سوره‌ بقره، ج ۱ تا ج ۵، انتشارات اسلامي، قم.

۲. آيت الله مكارم شيرازي و همكاران، تفسير نمونه، ذيل آيات اول سوره بقره، انتشارات اسلاميه، تهران.

۳. دكتر محمد تقي فعالي، ايمان و چالش هاي معاصر، انتشارات مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه، قم.