تقویت ایمان در برابر شبهات
براي تقويت ايمان و اعتقادمان در برابر شبهات و ديدگاه هاي منکران خدا، چه بايد کرد؟
با مراجعه به آيات كريمه قرآن و احاديث، مي توان تصوير روشني از ايمان به واسطه دقت و بررسي ويژگي ايمان در متون ديني به دست آورد، از جمله ويژگيهاي مهم ايمان كه در دين اسلام مورد تاكيد است، ارتباط نزديك و تنگاتنگ ميان ايمان و آگاهي است.
در آيه ۲۵۶ سوره بقره، نخست، اكراه و اجبار دين نفي مي شود و سپس ضمن اشاره به تمايز آشكار ميان حق و باطل (رشد و غي) مسئله كفر و ايمان را مطرح مي فرمايد. حاصل اينكه انسان با تامل و تفكر و با به كار بستن عقلانيت در زمينه حق و باطل، مي تواند بدون هيچ اكراه و اجبار، يكي را برگزيده ، خود را متعهد سازد و به آن ايمان آورد. بنابراين ايمان به حق و كفر به باطل، بعد از حصول معرفت و تعقل است. يعني ايمان ديني هنگامي كه از مسير علم و آگاهي و با روش استدلالي و عقلي به دست بيايد، قهرا استحكام بيشتري خواهد داشت و آفات و آسيب هاي حركتي آن را تهديد مي كند.
معرفت معقول و مستدل به آفريدگار و دستورات او، از طريق معارف مختلف اسلامي، از جمله علم كلام اسلامي، مباحث اعتقادي و فلسفه اسلامي بايد حاصل شود. علم كلام اسلامي، دانشي است كه متكفل بيان معارف اعتقادي دين اسلام و استدلال و اثبات آنها و نيز دفاع در مقابل شبهات مي باشد، كه براي انجام وظائفش از مباني عقل، آيات كريمه قرآن و روايات و احاديث اهل بيت (ع) بهره مي گيرد.
فلسفه اسلامي دانشي است كه با روش عقلي، به شناخت هستي مي پردازد. دستاوردهاي اين شناخت گسترده، روشن مي سازد كه مباني دين اسلام، تا چه حدي بر حق و حقيقت استوارند. حاصل آنكه يكي از راههاي تقويت ايمان، افزايش آگاهي ديني مستدل و عقلاني است. به عبارت ديگر، دست يابي به ايمان محققانه، از طريق تعقل و تحقيق محقق مي شود.
لازم به تذكر است كه هر چند علم و معرفت، دخيل در ايمان است، اما معرفت تمام ايمان نيست، ايمان بدون معرفت و آگاهي حاصل نمي شود، ولي ظرف آن را تنها علم و دانش پُر نمي كند. آيه اي از قرآن كريم به اين امر اشاره اي گويا دارد: ﴿وجحدوا بها و استيقنتها انفسهم﴾ با آنكه نزد خود به خدا يقين داشتند، باز او را انكار كردند.»[۱]
پس معرفت گر چه شرط لازم ايمان است، ولي شرط كافي آن نيست، حقيقت آن است كه ايمان به جز معرفت، بايد به زيور تسليم و خضوع نيز آراسته باشد، و همين امر است كه ايمان را از دانش صرف و خشك متمايز مي سازد.
علامه طباطبايي در تفسير الميزان در ذيل آيات نخست سوره بقره در تعريف ايمان مي فرمايد:
«ايمان تمكن يافتن اعتقاد در قلب انسان است. ايمان از ماده امن گرفته شده است و وجه نامگذاري آن است كه گويا شخص مومن، با ايمان از شك و ريب و ترديد كه آفت اعتماد است، ايمن مي شود.»[۲]
از عبارت فوق دو نكته مهم به دست مي آيد:
۱. ايمان از سنخ اعتقاد و معرفت است، اما صرف معرفت نيست. ايمان معرفتي است كه به دل نشسته باشد و در قلب انسان وارد شده، وجود او را فرا گيرد، و به همين دليل به آن عقيده يا اعتقاد گويند، زيرا بايد معرفت به عقد قلب درآيد و با هستي انساني گره بخورد.
۲. ايمان از ماده امن است و اين نامگذاري از آن روست كه آدمي از آفات اعتقاد، يعني شك و تزلزل در امان باشد. بنابراين ايمان با شك قابل جمع نيست. و اين نكته اي بسيار مهم است.
علامه طباطبايي در ذيل آيه شريفه ۹ و ۱۰ سوره بقره، در بحث مستقلي به تحليل «مرض قلب» در قرآن پرداخته اند و بعد از بررسي آيات به اين نتيجه رسيده اند كه مرض قلب، چيزي جز شك و دودلي و ريب و تزلزل، كه در محدوده ادراك و معرفت پيدا مي شود، نيست. در مقابل، سلامت قلب، آن است كه دل و جان آدمي از انواع آسيب هاي معرفت كه «شك و خلاء معرفتي» در راس آنها است، در امان باشد. درمان قلب مريض، توبه است و توبه او تفكر صحيح و عمل صالح و در نهايت، پديد آمدن شعله هاي نوراني ايمان در قلب است.[۳]
پس شك و دودلي، از موانع و آفات ايمان است كه هر گاه پديد آيد، بايد در رفع آن به وسيله تفكر و تدبر و مطالعه و پرسش كوشيد. اما اين نكته را نيز فراموش نكنيد که تا به مراتب عالي ايمان دست نيافته ايم، همواره مورد اين آسيب ها واقع مي شويم. بنابراين پيش آمدن سوال و ترديد، بد نيست؛ بلكه باقي ماندن در ترديدها و شك ها، زشت و ناپسند است، و آدمي را از طريق هدايت دور و دورتر مي دارد و انسان گرفتار شكاكيت، هيچ گاه لذت و لطافت و شيريني ايمان به معبود را درك نمي كند.
به شما توصيه مي كنيم، اولا به آگاهي ديني خود بيافزاييد و ثانيا اگر دچار شك و شبهه شديد، سعي كنيد هر چه سريع تر آن را برطرف كنيد.
نكته ديگري كه در تقويت ايمان موثر است، عمل مي باشد. اگر دل رنگ ايمان به خود بگيرد، قطعا در رفتار و عمل تاثير خواهد گذاشت. ايمان «پذيرفتن» با تمام وجود است و «پذيرفتن» امري است غير از «دانستن» و بيش از آن.
اگر ايمان و باور يقيني ما حقيقتا حاصل آمده باشد، در اعمال ما تبلور خواهد يافت و اعمال صالح ما كه براي رضاي خدا و با اعتقاد و ايمان به او صورت گيرد، به طور قطع توفيق درك درجات عالي تر كمال و ايمان را براي ما به ارمغان مي آورد. پس لازم است در عمل كوشش فراوان كنيم، تا موجبات كمال خويش را فراهم آورده باشيم.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
۱. علامه طباطبايي، تفسير الميزان، ذيل آيات اول سوره بقره، ج ۱ تا ج ۵، انتشارات اسلامي، قم.
۲. آيت الله مكارم شيرازي و همكاران، تفسير نمونه، ذيل آيات اول سوره بقره، انتشارات اسلاميه، تهران.
۳. دكتر محمد تقي فعالي، ايمان و چالش هاي معاصر، انتشارات مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه، قم.