توصیه به مسافرت در قرآن
سؤال: براي آساني سفر چه كارهايي بايد انجام داده شود؟
براي آساني و آرامش روح و روان در سفر مطالبي بايد مراعات شود:
مطلب اول: توجه به آيات الهي در تشويق به مسافرت
در قرآن كريم مسافرت در زمین بارها تكرار شده است[۱] و مسافرت از مستحبات دين اسلام است كه انسان را به تفكر و انديشه در آيات الهی وا می‌دارد كه اگر سفر واجب نباشد، استحباب تأكيدی است. در تفسيرالميزان آمده است از آيات و روايات استفاده می‌شود كه سير و سفر در زمين امری پسنديده و مستحب شريعت است. اين مسافرت‌ها است كه انسان را به تفكر و انديشه وا می‌دارد.
اسلام اهميت فراوانی به مسافرت داده تا جايی‌كه مسائل عبادی را در سفر تخفيف داده است، مثلاً نمازهای چهار ركعتی دو ركعت خوانده می‌شود، يا حكم روزه كه در مسافرت برداشته شده است تا در زمان دیگر گرفته شود. اين نشان می‌دهد اسلام به مسافرت اهميت داده است.
آنچه مدنظر قرآن است سفر توحيدی است؛ يعنی از آغاز تا پايان سفر، خدا را در نظر بگيريم. در آيه‌ای از زبان حضرت ابراهيمآمده است: «وَقَالَ إِنِّي مُهَاجِرٌ إِلَى رَبِّي، و [ابراهيم] گفت: من به سوى پروردگار خود روى مى‌آورم» (عنكبوت/۲۶). همچنين فرمود: «وَ قالَ إِنِّي ذاهِبٌ إِلى رَبِّي سَيَهْدينِ، و گفت: من به سوى پروردگارم مىروم، او مرا هدايت خواهد كرد». (صافات/۹۹) يعنی هدف سفر، هدف توحيدی باشد.
همانگونه كه قرآن بيان می‌كند چيزی را عبث خلق نكرديم و همه چيز هدفمند است، سفر نيز بايد دارای هدف باشد. همانگونه كه آب اگر راكد باشد، متعفن می‌شود، انسان بدون حركت و سير و سفر نيز دچار سكون می‌شود. اسلام دين كامل و جامعی است و ساير شئونات زندگی انسان را مورد توجه قرار داده است. سير و سفر يكی از برنامه‌های زندگی انسان است كه مقدمه‌ای برای شناخت خدا است. در قرآن كريم بارها مسافرت نکردن نكوهش شده و خداوند انسان‌ها را سرزنش می‌کند که چرا در زمين سفر و سير نمیكنند؟[۲]
مطلب دوم: توجه به اهداف سفر
۱.انديشه در طبيعت: يكی از اهداف سفر، تعمق و تفكر است؛ انسان با ديدن طبيعت بايد تفكر كند، تعقل و تفكر مقدمه رشد علمی است. در قرآن بيش از ۷۵۰ مرتبه به عقل و علم اشاره شده است. تعقل در نظام آفرينش انسان در متن دين است.
۲. كسب دانش: هدف ديگری كه برای سفر در قرآن مطرح شده سفر برای كسب دانش است. در سوره كهف به داستان حضرت موسی و خضر اشاره می‌كند كه موسی به‌منظور كسب علم سفری را با خضر آغاز می‌كند.
قرآن در آیه نفر به سیر و سفر برای کسب دانش تاکید ورزیده است: «وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّه فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَه مِنْهُمْ طائِفَه لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ، شايسته نيست مؤمنان همگى (بسوى ميدان جهاد) كوچ كنند؛ چرا از هر گروهى از آنان، طايفهاى كوچ نمىكند (و طايفهاى در مدينه بماند)، تا در دين (و معارف و احكام اسلام) آگاهى يابند و به هنگام بازگشت بسوى قوم خود، آنها را بيم دهند؟! شايد (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند، و خوددارى كنند» (توبه/۱۲۲)
۳. خدمت به خلق: در قرآن كريم يكی ديگر از اهداف سفر خدمت به خلق بيان شده: مانند سفر ذوالقرنين.[۳]
۴. سفر براي دوري از گناه: همچنين يكی ديگر از سفرها كه در قرآن مطرح شده سفر برای برون رفت از محیط از گناه آلود است: «قَالْوَاْ أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللّهِ وَاسِعَه فَتُهَاجِرُواْ فِيهَا، گفتند مگر زمين خدا وسيع نبود تا در آن مهاجرت كنيد؟»(نساء/ ۹۷) یعنی فرشتگان در روز قیامت به انسان می‌گويند چرا در مواجه با گناه مسافرت نكرديد تا مجبور به گناه نشوید.
بنابراين سفر برای حفظ دين، نوع ديگر سفر است؛ كسانی هستند كه از جايی به جای ديگر سفر می‌كنند تا دين شان محفوظ بماند.
۵. سفرهاي عبادتي: سفر زيارتی و عبادی نوع ديگر سفر است مانند سفر حج تمتع و سفرهای زيارتی ديگر كه تأثيرات مثبتی از جمله برطرف شدن خستگی روحی، ازدياد ايمان، تشويق به عبادت، معنويت و گسترش فرهنگ دينی را به دنبال دارد.
۶. سفر براي خداشناسي: قرآن يكی از اهداف سفر را خداشناسی و مبدأشناسی معرفی می‌كند: «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَ فِي أَنفُسِهِمْ، به زودى نشانه هاى خود را در افق‌ها [ى گوناگون] و در دل‌هاي‌شان بدي‌شان خواهيم نمود»(فصلت/۵۳) به اين موضوع اشاره می‌كند. لذا ثمره سفر و سياحت اين است كه می‌توان قدرت و عظمت خداوند را در طبيعت مشاهده كرد.
۷. مشاهده آثار گذشتگان: مشاهده آثار گذشتگان را از ديگر اهداف سير و سفر مي‌باشد؛ ضرورت مشاهده اين آثار و پند گرفتن از آنها در آيات متعددی آمده است: «قُلْ سِيرُواْ فِي الأَرْضِ ثُمَّ انظُرُواْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَه الْمُكَذِّبِينَ، بگو: در زمين بگرديد، آن گاه بنگريد كه فرجام تكذيبكنندگان چگونه بوده است؟» (انعام/۱۱).با ديدن اين آثار، انسان بيشتر و بهتر به حقايق پی می‌برد.
۸. رسيدن به نعمت و فضل الهي: استفاده از نعمت و رزق و روزی، درمان برخی از بيماری‌ها، به‌دست آوردن غنيمت و فضل الهی از فوايد ديگر سفر است. به فرموده امام علی پنج فايده در سفر نهفته است: پيدايش نشاط و غم‌زدايی، فقرزدايی و رسيدن به زندگی شايسته، دانش‌آموزی و فراگيری تجربه، آشنايی با آداب و فرهنگ و رسوم، دوست‌يابی و شناخت ياران نيك و بزرگوار.
مطلب سوم: مراعات آداب سفر
نوشتن وصيت قبل از سفر، صدقه دادن براي سلامتي از بلا، رضايت گرفتن از كسانی كه به آنها ظلم شده، پرداخت بدهكاری‌ها، دادن وليمه به بستگان، خريد سوغاتی كه سفارش پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) است، احترام به همسفران، همراه داشتن خانواده در سفر، و خواندن نماز اول وقت از جمله آداب سفر اسلامی است.