وحدت شیعه و سنی در احادیث
آیا وحدت میان شیعه و سنی، سابقه تاریخی داشته و در روایات و کلام علمای شیعه مورد اشاره قرار گرفته است؟
تلاش‌های پیامبر اسلام(ص) برای ایجاد وحدت میان قبایل مدینه از طریق پیمان‌های سیاسی و اجتماعی و همینطور امام علی(ع) که با تدابیر حکیمانه و پرهیز از جنگ‌های داخلی، به حفظ وحدت امت اسلامی کمک کرد، از جمله شواهد تاریخی برای اجرای وحدت میان جامعه اسلامی بوده است.
در برخی از روایات در منابع تفسیری، به موضوع اتحاد میان امت اسلامی اشاره شده است. در این روایات از تفرقه‌افکنی نهی شده و دستوراتی برای رعایت این اتحاد گفته شده است. همچنین علمای شیعه نیز بر رعایت اتحاد تاکید داشته‌اند.
سابقه تاریخی وحدت مذهبی
در دوران حیات حضرت محمد(ص)
قبائل ساکن مدینه سال‌ها با یکدیگر نزاع و اختلاف داشتند، و یهودیان با سوء استفاده از این اختلافات بر آنها سلطه سیاسی یافته بودند، پیغمبر اکرم(ص) پس از هجرت به مدینه و قبول رهبری، با انعقاد پیمان‌هایی میان اهالی مدینه، همبستگی را میان آنان برقرار کردند. یکی از مهمترین این پیمان‌ها، اولین قراردادی بود که بین پیغمبر اکرم(ص) و طوائف و قبایل موجود یثرب بسته شد و بعضی آن را نخستین قانون اساسی مکتوب جهان دانسته‌اند. این تدبیر بهترین روش برای به وجود آوردن وحدت دینی بود، چرا که وحدت میان قبایلی که درگیر بودند، حقوق اجتماعی یهودیان و نیز مهاجران مسلمان را تضمین می‌کرد، و از سوی دیگر، این پیمان‌ها مقدمات تشکیل یک وحدت سیاسی و حکومتی را فراهم می‌آورد. به عنوان نمونه در مفاد قرار داد بین مسلمین به روشنی قید شده بود که مسلمین امّت واحده‌ای، جدای از مردم دیگر هستند، «أنهم اُمة واحدة من دون الناس» و ارتباطی بین مسلمانان و کافران نیست و بین مسلمانان نباید جدایی باشد.[نیازمند منبع]
علاوه بر این، قراردادهای دیگری نیز میان مسلمانان بسته شد که همگی استحکام‌بخش و وحدت‌آفرین بودند. برخی از مفاد این قراردادها را چنین گزارش کرده‌اند:[۱]
- مسلمین در برابر ظلم و تجاوز، توطئه و فساد با هم متحد خواهند بود.
- تمامی گروه‌هایی که به جنگ مشغول اند، به ترتیب وارد جنگ خواهند شد و جنگیدن به یک گروه دوباره پشت سرهم تحمیل نخواهد شد.
- اگر اختلافی بین مسلمین بروز کرد، مرجع حل آن، خدا و رسول خدا خواهند بود.
- مسلمین، فرد مقروض و مدیونی را که قرض او سنگین است، رها نخواهند ساخت، بلکه او را کمک می‌کنند.
بعد از رحلت پیامبر اکرم
بعد از رحلت پیغمبر اکرم(ص)، اختلافات شدیدی میان مسلمانان پدید آمد. در این میان، امام علی(ع) که مورد غصب خلافت قرار گرفته بود، وظیفه‌ای بالاتر از خلافت ظاهری را برعهده گرفت و بدور از جنگ و جدال، اقداماتی را برای وحدت میان امت اسلامی در پیش گرفت. ایشان در جایی در این خصوص فرموده‌اند:[۲]
«ای مردم! امواج فتنه‌ها را با كشتی‌های نجات (علم، ايمان، اتحاد) در هم شكنيد و از مسير اختلاف و پراكندگی دوری نمائيد و تاج تفاخر و برتری جويی را از سر برداريد. دو كس راه صحيح را پيمودند آن كس كه با داشتن يار و ياور و نيروی كافی به پا خاست، پيروز شد، و آن كس كه با نداشتن نيروی كافی كناره گيری كرد، مردم را راحت ساخت».
امام علی(ع) که یکی از مهمترین اهدافش، حفظ اسلام و پایه اساسی جامعه اسلامی بود، با خلفا بیعت کرد. مجموعه اقدامات حضرت علی(ع) منجر به ایجاد وحدت ملی میان مسلمانان و اقدام به صدور اسلام به نواحی دیگر توسط آنان شد. مسلمانان موفق شدند در مدت بسیار کوتاهی، دو امپراطوری عظیم و پهناور روم و ساسانی را تصرف نمایند. اقدامی که جز با آرامش و وحدت در میان مسلمانان، میسور نمی‌شد.[۳]
وحدت و پرهیز از تفرقه در روایات
قرآن خطاب به مسلمین می‌فرماید:
| ﴿ | واعتَصموا بحَبلِ اللهِ جمیعاً و لاتَفَرَّقوا …
و همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید آل عمران:۱۰۳ |
﴾ |
مفسران درباره «حبل الله» در آیه فوق، احتمالات مختلفی را ذکر کرده‌اند؛ بعضی منظور از آن را قرآن، بعضی دیگر اسلام، و برخی نیز خاندان پیامبر و ائمه معصومین دانسته‌اند. با این همه گفته شده است که این موارد مختلف، با یکدیگر تنافی نخواهند داشت. به عبارت دیگر، منظور از ریسمان الهی هرگونه وسیله ارتباط با ذات پاک خداوند است، خواه این وسیله، اسلام باشد، یا قرآن، یا پیامبر و اهل‌بیت او و به عبارت دیگر تمام آنچه گفته شد، در مفهوم وسیع «ارتباط با خدا» که از معنی «حبل الله» استفاده می‌شود، جمع است.[۴]
روایت اوّل
مرحوم علامه طباطبایی در ذیل آیه فوق روایتی را از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند که ایشان می‌فرمودند: «حبل الله» که از آسمان به زمین کشیده شده، همان کتاب خداست و در حدیثی دیگر نیز فرموده‌اند: این قرآن سبب رابطه‌ای است که یک طرفش به دست خدا و سر دیگرش به دست شماست، پس به آن تمسک کنید که اگر تمسک کنید نه هرگز از بین می‌روید و نه هرگز تا ابد گمراه می‌شوید.[۵]
روایت دوّم
پیامبر اکرم(ص) همچنین فرمودند: «کسی که یک وجب از جماعت خارج شود، قلاده اسلام را از گردن خود باز کرده، مگر آن که دوباره به جماعت برگردد، و کسیکه از دنیا برود در حالیکه در تحت رهبری کسیکه جامعه را رهبری می‌کند نباشد، به مرگ جاهلیت مرده است».[۶]
مفهوم کلی روایات
این روایات و روایات دیگر که در ذیل آیه مذکور، در این تفسیر و تفاسیر دیگرآمده است، همچون آیه فوق و آیات دیگر، دستور به وحدت داده‌اند و از تفرقه و پراکندگی نهی‌کرده‌اند، که در ذیل به چند مورد دیگر از روایاتی که دستور به وحدت و همبستگی داده‌اند اشاره می‌شود:
- پیامبر اکرم(ص) فرمودند:«المؤمنون كالنفس الواحده؛ مؤمنان همچون یک روحند».[۷]
- و نیز فرمودند: افراد با ایمان نسبت به یکدیگر همانند اجزای یک ساختمانند که هر جزئی از آن جزء دیگر را محکم نگه می‌دارد»[۸]
- پیامبر اکرم(ص) همچنین فرمودند: «مَثَل افراد با ایمان در دوستی و نیکی به یکدیگر همچون اعضای یک پیکر است که چون بعضی از آن رنجور شود و به درد آید، اعضای دیگر را قرار و آرامش نخواهد بود».[۹]
- امیر المؤمنین علی(ع) می‌فرماید: همیشه همراه جمعیت‌های بزرگ باشید که دست خدا با جماعت است و از پراکندگی بپرهیزید که انسان تک و تنها بهره شیطان است، همانطورکه گوسفند تنها طعمه گرگ است»[۱۰]
- همچنین امام علی(ع) فرمودند: «آنچه را که پیوند جمعیت با آن گره خورده است رها مکنید».[۱۱]
همه این روایات، توصیه به وحدت و همبستگی و پرهیز از تفرقه دارند، وحدت در صورتی محقق می‌گردد که در بین افراد اعتقادات مشترک لحاظ گردد و بر روی آنها پافشاری شود و البته اعتقادات غیر مشترک را فراموش نکنند بلکه به مرور زمان در مورد آن بحث گردد تا حقیقت روشن گردد، شیعه و سنی هم چنین‌اند. برای ایجاد وحدت باید روی مشترکات قرآن، پیامبر اکرم(ص) و … همّت گماشته شود و سپس در مورد غیر مشترکات مثل امام علی(ع) و فرزندانش بحث شود تا حقیقت روشن گردد.[نیازمند منبع]
وحدت در کلام علمای شیعه
امام خمینی
امام خمینی در وصیتنامه سیاسی الهی خود به دو موضوع در مورد وحدت اشاره می‌کنند:[۱۲]
- «علماء اعلام و خطباء محترم کشورهای اسلامی دولتها را دعوت کنند که از وابستگی به قدرت‌های بزرگ خارجی خود را رها کنند و با ملت خود تفاهم کنند در این صورت پیروزی را در آغوش خواهند کشید و نیز ملتها را دعوت به وحدت کنند و از نژادپرستی که مخالف دستور اسلام است، بپرهیزند و با برادران ایمانی خود در هر کشوری و با هر نژادی که هستند، دست برادری دهند که اسلام بزرگ آنان را برادر خوانده و اگر این برادری ایمانی با همت دولتها و ملتها و با تأیید خداوند متعال روزی تحقق یابد، خواهید دید که بزرگترین قدرت جهان را تشکیل می‌دهند. به امید روزی که با خواست پروردگار عالم این برادری و برابری حاصل شود.»
- «توصیه اینجانب به مسلمین و خصوص ایرانیان بویژه در عصر حاضر آن است که در مقابل این توطئه‌های استعمارگران عکس‌العمل نشان دهند و به انسجام و وحدت خود و به هر راه ممکن افزایش داده و کفار و منافقان را مأیوس نمایند.»
امام خامنه‌ای
سید علی خامنه‌ای، رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران نیز در پیام‌های خود بارها به موضوع وحدت اشاره داشته است؛ ایشان در جایی می‌فرمایند:[۱۳]
«نکته‌ای که من مکرر بر آن پا می‌فشارم، این است که در بین فرق اسلامی یک نقطه وجود دارد که در آن نقطه، هیچ اختلاف بین فرق اسلامی نیست … و آن محبت و ارادت به نبی مکرم اسلام است. این، یک نقطه اجتماع و اتحاد است و روی آن بایستی تلاش بشود… امروز مسلمانان وحدت اسلامی را جدی بگیرند. وحدت اسلامی هم معنایش معلوم است. مقصود این نیست که مذاهب، در یک مذهب حل بشوند، بعضیها برای اینکه اتحاد مسلمین را تحصیل نمایند، مذاهب را نفی می‌کنند، نفی مذاهب، مشکلی را حل نمی‌کند: اثبات مذاهب، مشکلات را حل می‌کند. همین مذاهبی که هستند، هر کدام در منطقه خودشان، کارهای معمولی خودشان را انجام بدهند: اما روابطشان را با یکدیگر حسنه کنند.»
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر
۱. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، همبستگی مذاهب اسلامی، ص۷و۲۳۹.
۲. مکارم شیرازی، ناصر، و دیگران، تفسیر نمونه، ج۳، ص۴۲–۲۸.
۳. سبحانی، جعفر، منطق شیعه در کنگره‌ها و مجامع علمی، ص۴۵.
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ حمید الله، محمد، اولین قانون اساسی مکتوب در جهان؛ ترجمه غلامرضا سعیدی، تهران، انتشارات بعثت، ۱۳۶۵، ص۵۵–۶۴.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۵
- ↑ بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، همبستگی مذاهب اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، ۱۳۷۷، ص۱۱.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، و دیگران؛ تفسیر نمونه، تهران، دارلکتب الاسلامیه، ۱۳۷۳، ج۳، ص۲۹.
- ↑ طباطبایی، محمدحسین، المیزان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۴۰۶.
- ↑ همان، ص۴۰۶.
- ↑ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۳، ج۳، ص۳۳.
- ↑ همان، ص۳۳.
- ↑ همان، ص۳۳.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۲۷.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۵۱.
- ↑ وصیتنامه موضوعی امام خمینی (ره)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، ۱۳۷۸، ص۱۰۲–۱۰۴.
- ↑ شبکه شارح، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی، تاریخ ۱/۵/۱۳۷۶.