خاتم بخشی امام علی(ع)
ماجرای خاتم بخشی امام علی(ع) در وقت رکوع چه بود و چه امتیازی برای حضرت داشت؟
آیه ولایت و جریان بخشیدن انگشتر در هنگام رکوع، بنابر اتفاق مفسران درباره امام علی(ع) نازل شده است. در زمان پیامبر اسلام، فقیری وارد مسجد شد و درخواست کمک کرد، بعد از اینکه کسی به او توجه نکرد، زبان به گلایه گشود. در همین هنگام امام علی(ع) که درحال رکوع بود با انگشت اشاره کرد، سائل نزدیک آمد و با اشاره امام، انگشتر را از دست آن حضرت بیرون آورد. بعد از این عمل، آیه ﴿سرپرست و رهبر شما تنها خدا است، و پیامبر او، و آنهایی که ایمان آورده‌اند و نماز را برپای دارند و در حال رکوع زکات می‌پردازند.﴾(مائده:۵۵) نازل شد.
با توجه به عبارت‌های «انّما» و «ولیکم»، به دست می‌آید که آیه در بیان ولایت و سرپرستی جامعه است، و دلالت بر امامت و ولایت امام علی(ع) می‌کند.
پرداخت زکات در حال نماز، انجام عبادت در ضمن عبادت است نه انجام یک عمل مباح در ضمن عبادت. بنابر این از آنجا که مقام امام علی(ع) و عمل او در دادن انگشتر، نزد خدا بسیار ارزشمند بود؛ لذا خداوند در شأن این عبادت، آیه ولایت را نازل کرد.
شأن نزول آیه ولایت
اکثر مفسران و اهل حدیث معتقدند آیه ولایت ﴿إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ؛ سرپرست و رهبر شما تنها خدا است، و پیامبر او، و آنهایی که ایمان آورده‌اند و نماز را برپای دارند و در حال رکوع زکات می‌پردازند.﴾(مائده:۵۵) در شأن امام علی(ع) نازل شده است.
ابوذر غفاری نقل کرده که با رسول خدا(ص) در مسجد نماز می‌خواندم، فقیری وارد مسجد شد و از مردم تقاضای کمک کرد ولی کسی چیزی به او نداد. او گفت: خدایا تو شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضای کمک کردم ولی کسی جواب مساعد به من نداد. در همین حال علی(ع) که در حال رکوع بود با انگشت اشاره کرد. فقیر نزدیک آمد و انگشتر را از دست آن حضرت بیرون آورد. سپس جبرئیل نازل شد و آیه ولایت را بر پیامبر(ص) نازل کرد.[۱]
دلالت آیه بر ولایت امام علی(ع)
این آیه با کلمه «إنما» که در زبان عربی به معنای انحصار است، آمده است. معنای آیه چنین می‌شود: ولی و سرپرست شما، تنها خدا، پیامبر و کسانی که ایمان آورده‌اند و نماز را به پا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند، می‌باشند. رکوع در این آیه به معنی رکوع نماز است، نه به معنی خضوع. همچنین کلمه «ولی» در آیه مورد بحث به معنای دوست و یاور و ناصر نیست زیرا ولایت به معنای دوستی و یاری کردن مخصوص کسانی که نماز می‌خوانند و در حال رکوع زکات می‌دهند، نیست بلکه همه مسلمانان باید همدیگر را دوست بدارند و به همدیگر کمک کنند. پس منظور از «ولی» در آیه فوق به معنی سرپرستی و رهبری می‌باشد.
بنابراین آیه از آیاتی است که دلالت بر ولایت و امامت علی(ع) می‌کند و از این رو به آیه ولایت معروف و مشهور می‌باشد. شأن نزولی که در آیه ولایت ذکر شد علاوه بر کتب شیعه در کتاب‌های معتبر اهل‌سنت نیز ذکر شده است.[۲]
توجه کامل امام علی(ع) به خداوند
برخی اشکال کرده‌اند که امام علی(ع) در زمان نماز، تنها به خداوند می‌اندیشید تا جایی که تیر از پایش بیرون آوردند و او متوجه نمی‌شد. حال چگونه ممکن است صدای فقیر را شنیده باشد و به او توجه پیدا کند؟ برخی دیگر به این اشکال پاسخ داده‌اند که شنیدن صدای سائل و به کمک او پرداختن، توجه به خویشتن نیست بلکه عین توجه به خدا است.
پرداخت زکات در حال نماز انجام عبادت در ضمن عبادت است نه انجام یک عمل مباح در ضمن عبادت. همچنین علی(ع) در حال نماز از خود بیگانه بود نه از خدا. بنابر این از آنجا که مقام امام علی(ع) و عبادت او (دادن انگشتر در حال نماز به سائل) در نزد خدا بسیار ارزشمند است؛ لذا خداوند در شأن این عبادت آیه ولایت را نازل کرد و او را به عنوان امام و سرپرست مسلمانان بعد از پیامبر(ص) معرفی نمود و ولایت و رهبری آن حضرت را در ادامه ولایت خویش و پیامبرش قرار داد.
مطالعه بیشتر
- امامت در پرتو کتاب و سنت، مهدی سحاوی.
- شیعه در اسلام، علامه طباطبایی.
- امامت و رهبری، مرتضی مطهری.
- اعتقاد ما، مکارم شیرازی.
منابع
- ↑ نصرالدین، ایحی، کتاب المواقف، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۷ م؛ ابن حجر هیثمی، احمد بن محمد، صواعق المحرقه، بیروت، مؤسسه الرساله، چاپ اول، ۱۹۹۷ م، ص۱۰۴.
- ↑ طبرسی، بن جریر، جامع بیان، بیروت، دارالفکر، ج۶، ص۳۸۹؛ جصاص، احکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ ق، ج۲، ص۵۵۷؛ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، احیاء الثقافه، چاپ اول، ۱۴۱۱، ج۱، ص۲۰۹؛ قرطبی، تفسیر قرطبی، بیروت، مؤسسه التاریخ العربی، ۱۴۰۵ ق، ج۶، ص۲۲۱.