روزشمار دهه فجر

سؤال

چه رخدادهای در دهه فجر منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی شد؟

درگاه‌ها

روزشمار دهه فجر شامل رخدادهای روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ش، مصادف با بازگشت امام خمینی به ایران، تا ۲۲ بهمن‌ماه همین سال، مقارن با پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط حکومت پهلوی.

در روز ۱۲ بهمن، امام خمینی پس از پانزده سال تبعید از کشور به ایران بازگشت. میلیون‌ها ایرانی در این روز به استقبال امام خمینی رفتند و او را از فرودگاه مهرآباد تا بهشت زهرا همراهی کردند. در این روز امام خمینی در بهشت زهراء سخنرانی کرد و با غیر قانونی خواندن رژیم پهلوی اعلام کرد که حکومت اسلامی را با اتکا به مردم برقرار خواهد کرد.

۱۲ بهمن

ورود امام خمینی به ایران در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ش

در روز ۱۲ بهمن، امام خمینی پس از پانزده سال تبعید از کشور به ایران بازگشت. امام خمینی، در ساعت ۵:۳۰ دقیقه بامداد این روز از فرودگاه شارل دوگل پاریس را به مقصد تهران ترک کرد و هواپیمای او و همراهانش، پس از یک ساعت تأخیر، در ساعت ۹:۲۷ دقیقه بامداد به زمین نشست. به گزارش منابع، میلیون‌ها ایرانی در این روز به استقبال امام خمینی رفتند و او را از فرودگاه مهرآباد تا بهشت زهرا همراهی کردند. امام خمینی قبل از حرکت به سمت بهشت زهرا در سالن فرودگاه مهرآباد سخنرانی کوتاهی کرد ضمن تشکر از همه طبقات مردم وحدت کلمه را عامل پیروزی مردم ایران شمرد.

امام خمینی در سخنرانی بهشت زهرا، پس از تشکر از ملت ایران و تسلیت به خانواده‌های شهیدان انقلاب، به مطالب زیر اشاره می‌کند:

• رژیم سلطنتی پهلوی مخالف با شرع، عقل و حقوق بشر است.
• رژیم سلطنتی پهلوی تحمیلی و غیر قانونی است؛ زیرا بر فرض کسانی که موافق این حکومت، در زمانی تشکیل آن، بوده‌اند نمی‌توانند برای نسل‌های بعدی ایرانیان تصمیم بگیرند. با اینکه رژیم پهلوی از اول هم با زور بر ایران حاکم شده است.
• در تمام طول دوران حکومت پهلوی، دولت‌ها دست‌نشانده و مجالس فرمایشی بوده‌اند.
• حکومت محمدرضا پهلوی برای ایران و ایرانیان ‏فساد و ویرانی به نام اصلاح و ترقی به بار آورد.
• با اتکا به حمایت مردم ایران از رهبری انقلاب، باید دولتی با پشتیبانی ملت ایران تشکیل شود.‏
• هشدار به ملت ایران‏ درباره بازگشت دوباره حکومت پهلوی و تلاش برای جلوگیری از آن.
• ‏اندرز به ارتشیان درباره پیوستن به انقلابیان و اتمام حجت با آنان و تشکر از ارتشیانی که به صف انقلابیان پیوسته‌اند.

۱۳ بهمن

در روز ۱۳ بهمن، امام خمینی، یک روز بعد از ورود به تهران، به مدرسه علوی رفتند و این مدرسه را برای اقامت موقت، دیدار با مردم و سخنرانی‌ انتخاب کردند. امام خمینی در این روز دیدارهای خود را با اقشار مختلف مردم ایران آغاز کردند. در این روز، به نوشته روزنامه اطلاعات، هزاران تن از مردم تهران برای دیدن امام خمینی به مدرسه علوی رفته بودند و کمیته استقبال از امام خمینی طی اطلاعیه‌ای ساعات دیدار با امام را مشخص کرد؛ بر اساس این اطلاعیه، مردان از ساعت ۹ تا ۱۲ ظهر و زنان از ساعت ۱۵ تا ۱۸ می‌توانستند برای دیدار با امام خمینی به مدرسه علوی بروند. در این روز، یاسر عرفات، نخستین رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، طی پیامی برای امام خمینی گفت که نتایج پیروزی ملت ایران در مرزهای این کشور متوقف نخواهد شد.

در روز ۱۳ بهمن، امام خمینی در جمع روحانیان سخنرانی کرد و با اشاره به مفاسد سلطنت غیرقانونی شاه بر وجوب ادامۀ مبارزه با این رژیم تا سقوط آن تأکید کرد. در ادامه امام خمینی طی سخنان کوتاهی در جمع پرسنل نیروی هوایی به دولت بختیار دربارۀ حفظ جان همافران نیروی هوایی هشدار داد.‏

۱۴ بهمن

در روز ۱۴ بهمن، سخنرانی‌های امام خمینی، در میان جمعیتی فراوانی که برای دیدار با او به مدرسه علوی می‌آمدند، ادامه یافت. در این روز شاپور بختیار، نخست‌وزیر، اعلام کرد نقش آیت‌الله خمینی را در حل و فصل مسائل اجتماعی و مذهبی می‌پذیرد. در همین روز، مردم در تمام کشور به اعتصاب عمومی دست زدند. کارکنان ادارات و وزارتخانه‌های مختلف از ورود مدیران و وزیران دولت به محل کار خود ممانعت می‌کردند. پیشنهاد نخست‌وزیری مهندس مهدی بازرگان که در جلسه شورای انقلاب در شب چهاردهم به اطلاع امام خمینی رسید جلسه این شورا با حضور امام خمینی و اعضای شورای انقلاب برگذار شد. پس از بحث، به پیشنهاد اعضای شورای انقلاب و موافقت امام، مهندس مهدی بازرگان برای نخست وزیری دولت موقت انتخاب شد.

در روز ۱۴ بهمن، امام خمینی در سخنرانی در جمع روحانیان به نقش روحانیان در پیروزی انقلاب پرداخت و بر لزوم اتحاد عالمان دینی و اقشار مختلف مردم انقلابی تأکید کرد. امام در ادامه، خود را خادم ملت خواند و وظیفه خود را، به‌عنوان رهبر انقلاب، حفظ ملت در مقابل دشمنان و بیگانگان خواند. در همین روز امام خمینی در جمع کمیته استقبال سخنرانی کرد و نسبت به نیرنگ عوامل آمریکا در پوشش ملیت‌گرایی هشدار دارد.

۱۵ بهمن

در روز ۱۵ بهمن، امام خمینی، بنا بر پیشنهاد شورای انقلاب، طی حکمی مهندس مهدی بازرگان را مأمور تشکیل دولت موقت کرد. در این حکم، امام خمینی مهندس بازرگان را با اتکا به سوابق دینی و مبارزاتی‌اش و بر اساس حق شرعی و قانونی رهبری، ناشی از آرای‏‎ ‎‏اکثریت قریب به اتفاق ملت ایران، به نخست‌وزیری دولت موقت منصوب کرد.

در این روز، شاپور بختیار طی مصاحبه‌ای مطبوعاتی گفت که در پی مذاکره با آیت‌الله خمینی است. او طرح حکومت جمهوری اسلامی را طرحی مجهول برای خود خواند و اضافه کرد که اجازه تشکیل دولت موقت را به امام خمینی نمی‌دهد. او تهدید کرد که کسانی را که در پی به راه انداختن جنگ داخلی باشند را تیرباران خواهد کرد.

۱۶ بهمن

در روز ۱۶ بهمن، امام خمینی در کنفرانسی مطبوعاتی، که در آن حدود ۴۰۰ نفر از خبرنگاران ایرانی و خارجی حضور داشتند، شرکت کرد. هدف از این کنفرانس مطبوعاتی معرفی مهدی بازرگان به‌عنوان نخست‌وزیر دولت موقت بود. امام خمینی طی سخنانی رژیم پهلوی را غیرقانونی خواند. در ادامه، او دولت موقت را بر اساس ولایت‏ی که از تأیید مردم برای خود قائل بود به نخست وزیری دولت موقت منصوب کرد و تبعیت از این دولت را واجب شمرد. در پایان امام خمینی به سؤالات خبرنگاران پاسخ داد. امام خمینی در همین روز در مدرسه رفاه در جمع علمای خوزستان، در جمع نمایندگان مستعفی مجلس شورای ملی و در جمع روحانیان و برخی نیروهای نظامی به سخنرانی پرداخت.

۱۷ بهمن

در این روز، در پی تشکیل جلسه مجلس و حضور نخست‌وزیر شاپور بختیار در آن هواپیما و بالگردهای نیروی هوایی بر فراز تهران مانور دادند. در این جلسه مجلس، لایحه انحلال ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) و محاکمه برخی وزیران سابق مورد تصویب قرار گرفت. در همین روز، طی فراخوانی عمومی، اقشار مختلف مردم در تأیید دولت مهدی بازرگان، راهپیمایی کردند.

در این روز، امام خمینی در پاسخ به پیام‌های تبریک و خوش‌آمد از سوی مردم، شخصیت‌ها سیاسی و دینی و گروه‌های مختلف سیاسی پیام تشکری عمومی منتشر کرد. امام خمینی در این روز در جمع پرسنل نیروی دریایی سخنرانی کرد و بر استقلال ارتش تأکید کرد. امام خمینی در این روز در مدرسه علوی و در جمع طلاب و کارکنان شرکت نفت بر وحدت کلمه، برادری شیعه و سنی و احترام به جایگاه اقلیت‌های مذهبی در جمهوری اسلامی تأکید کرد.

۱۸ بهمن

در روز ۱۸ بهمن، جلسه‌ای میان برخی از سران نهضت آزادی با شاپور بختیار، نخست‌وزیر و سپهبد قره‌باغی، رئیس ستاد ارتش برگزار شد. در این جلسه، سران نهضت آزادی تلاش کردند تا بختیار را راضی به استعفا کنند. بختیار با این امر مخالفت کرد و از با قره‌باغی خواست تا از دولت او حمایت کند.

در این روز، امام خمینی در جمع وکلای دادگستری سخنرانی کرد و از ترفندهای تفرقه‌افکنان و استعمارگران در تاریخ ایران اسلامی یاد کرد و به خیانت‌های پنجاه‌ساله‏ حکومت پهلوی اشاره کرد. از دیگر سخنرانی‌های امام خمینی در این روز، سخنرانی در مورد استفاده نامشروع رژیم شاه از رسانه‌های گروهی بود که در جمعی عمومی ایراد شد. امام خمینی در سخنرانی دیگری در میان جمعی از اهالی کردستان به ریشه اختلاف بین شیعه و اهل‌سنت می‌پردازد و تأکید می‌کند که این اختلاف ‏ناشی از نقشه‌های شیطانی استعمارگران است که می‌خواهند از این اختلافات به سود خود بهره ببرند.

۱۹ بهمن

در روز ۱۹ بهمن، با دعوت قبلی روحانیت مبارز و سایر گروه‌های مذهبی و سیاسی راهپیمایی گسترده‌ای در سراسر ایران صورت گرفت. ساعت ده صبح این روز، صدها نفر از نیروهای نیروی هوایی و زمینی ارتش و همافران نیروی هوایی با لباس نظامی به مدرسه علوی رفتند و با امام خمینی بیعت کردند. تصاویر این دیدار بلافاصله درروزنامه‌ها منتشر شد و با واکنش‌های بسیاری در میان مردم، نظامیان و رژیم پهلوی روبه‌رو شد. در این روز، مذاکراتی میان مهدی بازرگان، بختیار و ارتش انجام گرفت. دولت بازرگان اظهار امیدواری کرد که ارتش در منازعات داخلی بی‌طرف باشد.

در این روز، امام خمینی در جمع بازاریان تهران سخنرانی کرد و سلسلۀ پهلوی را دست‌نشاندۀ بیگانگان شمرد و بر ایستادگی ملت ایران در برابر ابرقدرت‌ها تأکید کرد و خواستار‎ ‎‏وحدت کلمه‏ میان مردم شد. امام خمینی در سخنرانی در جمع همافران نیروی هوایی آنان را سربازان امام عصر(ع) خواند و بر ‏طاغوت‌زدایی و برقراری حکومت اسلامی تأکید کرد.

۲۰ بهمن

در روز ۲۰ بهمن، مهندس بازرگان، نخست‌وزیر دولت موقت، در سخنرانی در دانشگاه تهران برنامه‌های دولت خود را بیان کرد. در این روز، گروهی از طرفداران قانون اساسی، رژیم شاه و دولت بختیار در ورزشگاه امجدیه تهران تجمع کردند. بنا بر منابع، قرار بود عصر روز ۲۰ بهمن بختیار، در حضور مهندس بازرگان، از سمت نخست‌وزیری استعفا دهد. اما این امر را به روز یک‌شنبه ۲۲ بهمن موکول کرد. در این روز میان گارد شاهنشاهی و همافران نیروی هوایی درگیری ایجاد شد که مردم به طور گسترده برای کمک‌رسانی به همافران کوشیدند؛ این درگیری ساعت‌ها به طول انجامید. امام خمینی در پیامی به ملت ایران، حمله گارد شاهنشاهی به نیروی هوایی را محکوم کرد و به ارتش اخطار داد که هرچه زودتر گارد را به مقر خود باز گرداند و گرنه تصمیم آخر را خواهد گرفت.

امام خمینی در این روز طی پیامی تأکید کرد که سخنگویی ندارد و کسی حق ندارد به‌عنوان سخنگو از طرف او سخنی بگوید. امام خمینی در این روز طی سخنرانی در جمع نمایندگان شورای هماهنگی اعتصابات بر طولانی‌بودن راه سازندگی کشور پس از پیروزی تأکید کرد.

۲۱ بهمن

در روز ۲۱ بهمن، درگیری‌های شدیدی که بین نیروی هوایی و گارد شاهنشاهی در گرفته بود با شدت بیشتری ادامه یافت. فرماندار نظامی تهران ساعت‌های حکومت نظامی را افزایش داد و پس از شدت‌گرفتن حمله‌های مردم به کلانتری‌ها و پادگان‌ها، ساعت منع عبور و مرور را تا ساعت دوازده ظهر روز ۲۲ بهمن افزایش داد. در این روز تعدادی از کلانتری‌ها تهران به دست مردم افتاد. فرماندار نظامی تهران دستور دستگیری سران انقلاب را صادر کرد. درگیری‌ها میان مردم و نیروهای نظامی از نقاط مختلف گزارش می‌شد. در عصر این روز، جلسه شورای امنیت، متشکل از بالاترین مقامات ارتشی و نظامی، برای بررسی اوضاع کشور برگذار شد. در این روز، امام خمینی حکومت نظامی فرماندار نظامی تهران را ملغی اعلام کرد و آن را خدعه و خلاف شرع خواند.

۲۲ بهمن

صبح روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، درگیری میان ارتش و مردم به اوج رسید و طی آن کارخانه اسلحه‌سازی حدود ساعت ۸ صبح سقوط کرد و مردم توانستند مسلح شوند. در این بسیاری از مراکز نظامی و دولتی به دست انقلابیان می‌افتد. ساعت ۱۰ و ۳۰ دقیقه این روز، شورای عالی ارتش با شرکت رئیس ستاد ارتش، وزیرجنگ و غالب فرماندهان ارتش تشکیل جلسه داد و پس از مذاکره بی‌طرفی خود را در مناقشات اعلام کرد و به یگان‌های نظامی دستور داد تا به پادگان‌های خود مراجعه نمایند. پس از جلسه، مقاومت رژیم از میان رفت و تمام مراکز نظامی و دولتی به دست مردم افتاد. برخی از سران نظامی و سیاسی رژیم دستگیر شدند و پیام پیروزی انقلاب از رادیو اینچنین پخش شد: «توجه توجه! این صدای انقلاب ملت ایران است».