شأن نزول سوره کوثر
در خصوص فلسفهٔ نزول سورهٔ کوثر توضیح دهید؟
شأن نزول
سوره کوثر در جواب عاص بن وائل نازل گردید که وقتی وارد مسجد الحرام شد با پیامبر(ص) در باب بنی سهم به صحبت کردن ایستادند. سپس عاص نزد بزرگان قریش که در مسجد الحرام نشسته بودند، رفت. پرسیدند: با کی حرف می‌زدی؟ گفت: با این ابتر ـ و مقصودش حضرت محمد(ص) بود ـ چرا که در همان روز عبدالله پسر پیامبر(ص) از خدیجه، در گذشته بود و عرب مرد بی پسر را ابتر می‌نامیدند و این سوره بدین مناسبت نازل شد.
احمد بن موسی بن فضل با اسناد از یزید بن رومان روایت می‌کند که چون نزد عاص بن وائل سهمی نام حضرت را می‌بردند، می‌گفت: ولش کنید او ابتر است و وارث ذکور ندارد. اگر بمیرد نامش فراموش می‌گردد و از دست او خلاص می‌شویم. از این روی سورهٔ کوثر در جواب او نازل گردید.
عطاء از ابن عباس روایت می‌کند که عاص بن وائل به محمد(ص) شماتت می‌کرد و می‌گفت تو ابتری. خداوند این سوره را در جواب او فرو فرستاد که دشمن شماتتگر تو خودش ابتر است و ما تو را کوثر [یعنی فزونی در نسل و خیر و شفاعت] عطا کرده‌ایم.[۱]
کوثر، ذریه رسول خدا(ص)
علامه طباطبایی در ذیل این سوره می‌نویسد: روایات بسیار زیاد رسیده که سورهٔ مورد بحث در پاسخ کسی نازل شده که رسول خدا(ص) را به اجاق‌کوری زخم زبان زد و این زخم زبان هنگامی بود که قاسم و عبدالله دو فرزندان رسول خدا(ص) از دنیا رفتند.
و چون جملهٔ ﴿إِنَّا أَعْطَیْناک…﴾ در مقام منت نهادن بود، با لفظ (ما) آمد که بر عظمت دلالت می‌کند. چون منظور از آن، خوشدل ساختن رسول خدا(ص) بود مطلب را با واژهٔ اعطاء که ظاهر در تملیک است، بیان داشت و فرمود: «ما به تو کوثر عطا کردیم».
و این جمله از این دلالت خالی نیست که فرزندان فاطمه(س)، ذریه رسول خدا(ص) هستند، و این خود یکی از خبرهای غیبی قرآن کریم است، چون همان‌طور که می‌بینیم خدای تبارک و تعالی بعد از درگذشت آن حضرت، برکتی در نسل آن جناب قرار داد، به طوری که در همهٔ عالم هیچ نسلی معادل آن دیده نمی‌شود، آن هم با آن همه بلاها که بر سر ذریه آن جناب آوردند و گروه گروه از ایشان را کشتند.[۲]
بر اساس تفسیر نمونه، عرب‌ها طبق سنت خود، برای فرزند پسر اهمیت فوق‌العاده ای قائل بودند، بعد رحلت قاسم و عبدالله، آن‌ها فکر می‌کردند با رحلت حضرت محمد(ص) برنامه‌های او به خاطر نداشتن فرزند ذکور تعطیل خواهد شد و خوشحال بودند. قرآن مجید نازل شد و به طرز اعجازآمیزی در این سوره به آن‌ها پاسخ گفت و خبر داد که دشمنان او ابتر خواهند بود، بشارتی که در این سوره داده شده از یک سو ضربه ای بر امیدهای دشمنان اسلام بود و از سوی دیگر تسلی خاطری به رسول الله(ص) بود که بعد از شنیدن این لقب زشت و توطئه دشمنان، قلب پاکش غمگین و مکدر شده بود.[۳]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر
۱ـ تفسیر انوار درخشان، سید محمد حسین حسینی همدانی، ج۱۸، ذیل سوره کوثر.
۲ـ تفسیر جوامع الجامع، فضل بن حسن طبرسی، ترجمه گروهی از مترجمان، ج۶، ذیل سوره کوثر.
منابع
- ↑ ر. ک. قرشی، علی اکبر، تفسیر أحسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، چاپ سوم، ۱۳۷۷ش، ج۱۲، ص۳۷۵؛ ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۳۶۸.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، محمد باقر، قم، جامعه مدرسین، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۶۳۹.
- ↑ تفسیر نمونه، همان، ج۲۷، ص۳۶۹.