ثواب تلاوت قرآن در ماه رمضان در روایات

سؤال

آیا درست است که پیامبر اسلام(ص) به سلمان فارسی فرمودند: «اندیشیدن در یک آیه از قرآن کریم در ماه مبارک رمضان بهتر است از ختم قرآن کریم»؟

اندیشه در آیات قرآن کریم برای هر انسان پاک دل و حق جویی روشن کننده راه هاست و با مطالعه این آیات می‌توان به صدق دعوت پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و عظمت قرآن کریم پی برد، لذا خود قرآن کریم نیز مردم را به تفکر و تدبر دعوت نموده است.[۱]

قرآن کریم بایستی به صورت ترتیب یعنی شمرده و توأم با تفکر خوانده شود.[۲] لذا امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمودند: قرآن را تند و دست و پا شکسته نباید خواند، بلکه باید به آرامی تلاوت کرد. هنگامی که به آیه ای می‌رسی که در آن ذکر آتش دوزخ شده است توقف کن و به خدا پناه بر از گرفتار شدن در این آتش سوزان.[۳]

همه این تأکیدها برای این است که نباید قرآن را فقط خواند وتنها به گردش زبان قناعت کرد، بلکه خواندن قرآن برای فهمیدن و فهمیدن برای اندیشیدن و اندیشیدن برای عمل است؛ بنابراین قرآن خواندن هر چند ثواب دارد ولی خداوند این ارزش‌ها و ثواب دادن‌ها را قرار داده تا مقدمه ای باشد برای اندیشه و در نهایت عمل به دستورات والای قرآنی.

اما در مورد سؤال باید گفت: که در منابع معتبر روایی به چنین روایتی دسترسی پیدا نشد البته ممکن است در برخی کتاب‌ها باشد که در دسترس ما نبوده. ولی در کتاب مجموعه ورام عبارتی آمده به این مضمون که:

«فقراءهٔ آیه بتفکر و فهم خیر من ختمه بغیر تفکر و فهم؛[۴] خواندن یک آیه همراه با اندیشه و فهمیدن آن بهتر است از ختم قرآنی که همراه با اندیشیدن و فهمیدن نباشد».

هر چند این عبارت شبیه آنچه در پرسش آمده می‌باشد ولی دو اشکال در این عبارت وجود دارد:

یک: در این عبارت اندیشیدن مطرح است نه اندیشیدن که در ماه رمضان باشد.

دو: مشخص نیست که این عبارت از مؤلف کتاب است یا برگرفته از روایات می‌باشد چون در ذیل باب تفکر و در اهمیت تفکر در قرآن آورده ولی هیچ اشاره ای ندارد که حدیث باشد.

شبیه این عبارت در اعلام الدین دیلمی نیز آمده و البته با تفاوتی که به جای ختم گفته از هزار آیه بهتر است:

«فقراءهٔ آیهٔ بتفکر و تفهم خیر من الف آیه بغیر تفکر و تفهم».[۵]

یادآوری این نکته نیز لازم است که در روایات اسلامی بیشتر روی خواندن یک آیه و فضیلت آن بر ختم قرآن در غیر ماه رمضان تاکیده شده است نه تفکر در یک آیه و در ماه رمضان و البته اصل اندیشیدن در قرآن و آیات آن مورد مورد تأیید است که در مقدمه این نوشتار اشاره ای کوتاه شد. نمونه ای از روایاتی که می‌رساند یک آیه خواندن در ماه رمضان برابر ختم قرآن در دیگر ماه‌ها است عبارتند از:

۱- رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود: «... من تلا فیه آیة من القرآن کان له مثل اجر من ختم القرآن فی غیره من الشهور؛ کسی که در ماه رمضان یک آیه بخواند، پاداش ختم قرآن در ماه‌های دیگر را دارد».[۶]

۲- امام رضا ـ علیه السلام ـ فرمود: «الحسنات فی شهر رمضان مقبولة و السّیئات فیه مغفورة من قرا فی شهر رمضان آیة من کتاب الله عزوجل کان کمن ختم القرآن فی غیره من الشهور».[۷]

[۱]. رک: نحل/۴۴، حشر/۲۱، ص/۲۹، محمد/۲۴، بقره/۴۴، یونس/۱۶، انبیاء/۱۰ و…

[۲]. مزمل/۴.

[۳]. حر عاملی، محمد؛ وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۹ق، ج ۶، ص ۲۹۶، ب ۲۷، ح ۷۷۷۰.

[۴]. ورام ابن ابی فراش؛ مجموعه ورام، قم، انتشارات مکتبة الفقیه، بی تا، ج ۱، ص ۲۵۳، باب التفکر.

[۵]. دیلمی، حسن بن ابی الحسن؛ اعلام الدین، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق، ص ۲۴۲.

[۶]. شیخ صدوق، فضائل الاشهر الثلاثه، قم، مکتبه الداوری، بی تا، ص ۷۷.

[۷]. مجلسی، محمد باقر، بحار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۴ق، ج ۹۳، ص ۳۴۱، ب ۴۶.