مسافرت دریایی در قرآن

سؤال

آيات مربوط به سفر دريايي در قرآن كدامند؟

قرآن بيش از چهل مرتبه به داستان‌هاي دريايي اشاره کرده است از جمله سفر دريايي حضرت يونس، گذر حضرت موسي و قومش از دريا و غرق شدن فرعونيان و لشكريانش در آن، سوراخ كردن كشتي توسط خضر، كشتي حضرت نوح و نجات مؤمنان از طوفان، به دريا انداختن حضرت موسي توسط مادرش با الهام الهي، حرکت کشتی در دریا براي بهره‌وري انسان‌ها از موجودات دریایی و ...، تفكر در شگفتی‌های دريا و ديدن نشانه‌هاي الهي در آن.

دريانوردى در قرآن

1. حركت كشتي‌ها در دريا به فرمان خدا، زمينه ساز دريانوردى براى انسان:

• ﴿هُوَ الَّذي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَتَّى إِذا كُنْتُمْ فِي الْفُلْكِ وَ جَرَيْنَ بِهِمْ بِريحٍ طَيِّبَةٍ وَ فَرِحُوا بِها جاءَتْها ريحٌ عاصِفٌ وَ جاءَهُمُ الْمَوْجُ مِنْ كُلِّ مَكانٍ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ أُحيطَ بِهِمْ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصينَ لَهُ الدِّينَ لَئِنْ أَنْجَيْتَنا مِنْ هذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرينَ؛ او كسى است كه شما را در خشكى و دريا سير مى‏‌دهد؛ زمانى كه در كشتى قرار مى‏‌گيريد، و بادهاى موافق آنان را (بسوى مقصد) حركت مي‌دهد و خوشحال مى‏‌شوند، ناگهان طوفان شديدى مى‏‌وزد؛ و امواج از هر سو به سراغ آنها مى‏‌آيد؛ و گمان مى‏‌كنند هلاك خواهند شد؛ در آن هنگام، خدا را از روى اخلاص مى‏‌خوانند كه اگر ما را از اين گرفتارى نجات دهى، حتماً از سپاسگزاران خواهيم بود!﴾(یونس:22)
• ﴿وَ سَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ سَخَّرَ لَكُمُ الْأَنْهارَ؛ و كشتى‏‌ها را مسخّر شما گردانيد، تا بر صفحه دريا به فرمان او حركت كنند؛ و نهرها را (نيز) مسخّر شما نمود﴾(ابراهیم:32)
• ﴿اللَّهُ الَّذي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فيهِ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ خداوند همان كسى است كه دريا را مسخّر شما كرد تا كشتي‌ها بفرمانش در آن حركت كنند و بتوانند از فضل او بهره گيريد، و شايد شكر نعمت‌هايش را بجا آوريد!﴾(جاثیه:12)

2. تمكّن انسان‌ها براى دريانوردى، جلوه‌اى از تكريم خداوند نسبت به آنان:

• ﴿وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني‏ آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‏ كَثيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضيلاً؛ ما آدمي‌زادگان را گرامى داشتيم؛ و آنها را در خشكى و دريا، (بر مركب‌هاى راهوار) حمل كرديم؛ و از انواع روزي‌هاى پاكيزه به آنان روزى داديم؛ و آنها را بر بسيارى از موجوداتى كه خلق كرده‌‏ايم، برترى بخشيديم.﴾(اسراء:70)

3. اعطاى قدرت دريانوردى به انسان، جلوه‌اى از رحمت خدا:

• ﴿رَبُّكُمُ الَّذي يُزْجي‏ لَكُمُ الْفُلْكَ فِي الْبَحْرِ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ كانَ بِكُمْ رَحيماً؛ پروردگارتان كسى است كه كشتى را در دريا براى شما به حركت درمى‏‌آورد، تا از نعمت او بهره‏مند شويد؛ او نسبت به شما مهربان است.﴾(اسراء:66)
• ﴿أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ وَ الْفُلْكَ تَجْري فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ يُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلاَّ بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحيمٌ؛ آيا نديدى كه خداوند آنچه را در زمين است مسخّر شما كرد؛ و (نيز) كشتي‌هايى را كه به فرمان او بر صفحه اقيانوسها حركت مى‏‌كنند؛ و آسمان را نگه مى‏‌دارد، تا جز بفرمان او، بر زمين فرو نيفتند؟ خداوند نسبت به مردم رحيم و مهربان است!﴾(حج:65)
• ﴿وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ يُرْسِلَ الرِّياحَ مُبَشِّراتٍ وَ لِيُذيقَكُمْ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ و از آيات (عظمت) خدا اين است كه بادها را بعنوان بشارتگرانى مى‏‌فرستد تا شما را از رحمتش بچشاند و كشتي‌ها بفرمانش حركت كنند و از فضل او بهره گيريد؛ شايد شكرگزارى كنيد.﴾(روم:46)

تاریخ دريانوردى

1. آشنايى مردم عصر حضرت نوح با صنعت دريانوردى:

• ﴿وَ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنا وَ وَحْيِنا وَ لا تُخاطِبْني‏ فِي الَّذينَ ظَلَمُوا إِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ؛ و (اكنون) در حضور ما و طبق وحى ما، كشتى بساز! و درباره آنها كه ستم كردند شفاعت مكن، كه (همه) آنها غرق شدنى هستند!»﴾(هود:37)

2. دريانوردى در زمان حضرت يونس:

• ﴿وَ إِنَّ يُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلينَ. إِذْ أَبَقَ إِلَى الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ؛ و يونس از رسولان است. به خاطر بياور زمانى را كه به سوى كشتى پر (از جمعيّت و بار) فرار كرد.﴾(صافت:140-139)

3. رواج دريانوردى در زمان حضرت خضر و موسى:

• ﴿فَانْطَلَقا حَتَّى إِذا رَكِبا فِي السَّفينَةِ خَرَقَها قالَ أَ خَرَقْتَها لِتُغْرِقَ أَهْلَها لَقَدْ جِئْتَ شَيْئاً إِمْراً؛ آن دو به راه افتادند؛ تا آن كه سوار كشتى شدند، (خضر) كشتى را سوراخ كرد. (موسى) گفت: آيا آن را سوراخ كردى كه اهلش را غرق كنى؟! راستى كه چه كار بدى انجام دادى﴾(کهف:71)

نعمت دريانوردى

1. دريانوردى، نعمت شايان شكرگزارى:

• ﴿أَ لَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْكَ تَجْري فِي الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ لِيُرِيَكُمْ مِنْ آياتِهِ إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآياتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ؛ آيا نديدى كشتي‌ها بر درياها به فرمان خدا، و به نعمت او حركت مى‏‌كنند تا بخشى از آياتش را به شما نشان دهد؟! در اينها نشانه‌‏هايى است براى كسانى كه شكيبا و شكرگزارند!﴾(لقمان:31)
• ﴿اللَّهُ الَّذي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فيهِ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ خداوند همان كسى است كه دريا را مسخّر شما كرد تا كشتيها بفرمانش در آن حركت كنند و بتوانند از فضل او بهره گيريد، و شايد شكر نعمتهايش را بجا آوريد!﴾(جاثیه:12)

2. تسخير دريا برای بهره‌وری از نعمت‌هاى خداوند:

• ﴿وَ هُوَ الَّذي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِيًّا وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَها وَ تَرَى الْفُلْكَ مَواخِرَ فيهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ او كسى است كه دريا را مسخّر (شما) ساخت تا از آن، گوشت تازه بخوريد؛ و زيورى براى پوشيدن (مانند مرواريد) از آن استخراج كنيد؛ و كشتيها را مى‏بينى كه سينه دريا را مى‏شكافند تا شما (به تجارت پردازيد و) از فضل خدا بهره گيريد؛ شايد شكر نعمتهاى او را بجا آوريد!﴾(نحل:14)

آثار معنوی و اقتصادی دریانوردی

1- دريا از منابع عمده مواد پروتئينى است. يعنى خدا دريا را رام و در فرمان بشریت قرار داد، راه سفرهاى دريايى و استخراج منافع دريا را آسان ساخت، تا از دريا انواع ماهى، صدف و ... بدست آورده شود. دريا زمینه و مسیری است براى حمل وسایل و كالاهاى بزرگ از جايى به جاى ديگر؛ و بهره‌‏بردارى از راه‌هاى دريايى داراى فوايد اقتصادى و حياتى بسيار مهم است.

2- دريا از مهم‌ترين منابع شناخت زندگى (و اسرار حيات) و گسترش دادن آفاق تجربه‏‌هاى علمى است، از جمله در باره انواع گوناگون جانوران يعنى آفريدن باد و آب به صورتى كه حركت كشتى در آن امكان‌پذير باشد (و با قانونمند ساختن اين امور)، به حرکت درآورد، تا با سوار شدن بر كشتي‌ها بر روى آب، به جستجوى فضل و نعمت خداى متعال بپردازيد و امور بازرگانى و معاملات خويش را سامان دهيد.

3- دريا گردشگاه و تفریح‌گاه بزرگى است براى سفر كردن و به سياحت پرداختن، و همچنين است ساحل‌هاى آن و فوايد و منافعى كه در آن‌ها وجود دارد.

4- دريا از جمله راه‌های خدا شناسی و پی‌بردن به وحدانیت و یگانگی خدا است، هم از لحاظ بديع بودن آفرينش آن و هم از لحاظ بزرگى و شگفتي‌هايى كه در آن وجود دارد.