مسخره کردن منافقان توسط خداوند

سؤال

درآيه ی ۱۴ و ۱۵ سوره ی بقره، درباره ی مسخره کردن بندگان يا منافقان، سخن به میان آمده است و مي فرمايند خداوند آن ها را مسخره مي کند. سؤال اين است که دهن به دهن بنده گذاشتن و لجبازي يا مقابله به مثل کردن با او، در شأن خداست؟ سؤال ديگر اين که خداوند چگونه و با چه شيوه اي مسخره مي کند؟

استهزاء و سخريه عبارت از اين است که گفتار يا کردار و يا وصف و يا خلقت کسي را به وجهي بيان کند که سبب خنده ی ديگران شود. اين امر گاهی با گفتار و يا فعل صورت گيرد وگاهی به ايماء و اشاره و يا کنايه، فرقي نمي کند و نيز فرقي نمي کند که انگيزه ی انسان از اين کار عداوت، تحقير طرف، تکبر باشد و يا هدف انسان فقط و فقط مضحکه طرف و خندانيدن ديگران باشد. چنان که شيوه انسان هاي سبک مغز و اراذل و اوباش چنین است.

به هر حال بدون ترديد، اين عمل از گناهان کبيره است که در قرآن کریم و در روايات معصومين(ع) بر آن وعده ی عذاب داده شده و قرآن کريم از اين عمل نهي نموده است و فرموده است: چه بسا کساني که مورد تمسخر شما قرار مي گيرند، بهتر از شما باشند.

استهزاء و سخريه وقتي در مورد غير خدا به کار مي رود به همين معنايي است که ذکر شد. روشن است در مواردي نظير آيه ی۱۵ از سوره ی بقره و آيه ی ۷۹ از سوره ی توبه که در آن ها استهزاء و سخريه به خدا نسبت داده شده، نمي تواند به همان معنايي باشد که در مورد غير خدا به کار مي رود. زيرا مسخره کردن و استهزاء و استخفاف ديگران از جهل و سفاهت استهزاء کننده سرچشمه مي گيرد و همان طوري که بيان شد، اين عمل به حکم آيات و روايات از جمله گناهان بوده و به قضاوت عقل و فطرت سليم، از اموري است که در زشتي آن ترديدي وجود ندارد و خداوند منزه از جميع زشتي ها و قبايح است و ساحت کبرياي حق تبارک و تعالي به دور از منکرات است.

ثانيا در آيات فراواني استهزاء به معنايي که ما مي شناسيم و مأنوس با اذهان ما مي باشد، از ويژگي ها و صفات منافقان و کافران به شمار آمده و با اين حال چگونه مي توان این معني را به خدا نسبت داد؟!

بنابراين، وقتي استهزاء در مورد خدا به کار مي رود به اين معني نيست که خدا کارهايي همانند کارهاي منافقان و کفار انجام مي دهد، بلکه همان طوري که مفسرين قرآن کریم نظير علامه طباطبايي و ديگران گفته اند، استهزاء در مورد خداوند به معناي آن است که خدا استهزاء کنندگان را مجازات خواهد کرد.

وقتي مي فرمايند خدا منافقان را استهزاء مي کند، معنايش آن است که از روي حکمت و عدل خود و به تناسب جرم آن ها، آنان را کيفر خواهد داد. به بيان ديگر کلماتي از قبيل استهزاء در مورد خدا نسبت به بندگانش، وقتي به کار مي رود، در حقيقت سبب که همان استهزاء است استعمال و اطلاق و مسبب آن که کيفر و عذاب است، اراده مي شود و اين شايع و متداول است.

روي همين جهت، در قرآن کريم، وقتي استهزاء به خدا نسبت داده شده است، به دنبال آن از عذاب و کيفر او سخن به ميان آمده است. مثلا وقتي مي فرمايد: «خدا منافقين را به استهزاء مي گيرد»، بلافاصله در توضيح و تبيين آن مي فرمايد: «آنان را در طغيان شان مهلت مي دهد تا سرگردان شوند».

و يا وقتي مي فرمايد: وقتی «آنان یکدیگر را مسخره مي کنند، خدا هم ايشان را مسخره مي کند» بعد به عنوان توضيح مي فرمايد: و براي منافقان عذاب دردناکي است».

به عبارت ديگر، استهزاء خدا نسبت به کفار و منافقان، همان عذاب و اضلال کيفري خداوند است که نتيجه عمل خود آنان است و به موجب آن خداي حکيم و عادل آنان را در فتنه و آشوبي که خود در درون خويش بر پا کرده اند، رها مي کند و آنان را به حال خودشان وا مي گذارد.

خداوند استهزاء کنندگان را به جزاي عمل شان مي رساند و استهزاء مي کند و اين جزا ممکن است در دنيا باشد نظير آن چه که در مورد استهزاء کنندگان از قوم نوح صورت گرفت و ممکن است در آخرت انجام شود، چنان که در حديثي از پيامبر اکرم(ص) مي خوانيم که حضرت مي فرمايد: روز قيامت براي استهزاء کنندگان دري از بهشت باز مي شود و به آنان گفته مي شود. بياييد آنان به سختي خود را دم در مي راسند که همان هنگام در بهشت بسته مي شود. آنگاه دري ديگري باز و آنان فراخوانده مي شود و دوباره درب بهشت بر روي شان بسته مي شود... .

خلاصه و نتیجه: آن چه بیان شد، این نتیجه به دست می آید که:

۱. در قرآن کريم استهزاء و سخريه و مکر، هم در مورد خدا و هم در مورد غير خدا به کار رفته است؛ ولي مسخره کردن در مورد خدا همان معناي متعارف بين مردم نمي باشد و آياتي از قرآن کریم بر اين معني دلالت مي کند.

۲. استهزاء خدا نسبت به منافقان و کفار، همان عقوبت الهي نسبت به آنان بوده و اين امر ممکن است به صورت استدراج و امهال در دنيا و يا به أنحا ديگر در آخرت صورت گيرد و در هر حال، آن نتيجه ی عمل استهزاء کنندگان است.

۳. استهزاء مطابق آيات و روايات و به حکم عقل، از گناهان و قبايح است و کار انسان هايي بي منطق و دور از خرد است که با اين کارشان در حقيقت از سبک سري شان به گونه خاص حکايت مي کنند و خود متوجه آن نيستند و حال این که آنان با این کار سفاهت خودشان را به نمايش مي گذارند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ـ ترجمه الميزان، ترجمه موسوي، جامعه مدرسين، ج۹، ص۴۴۸.

۲ـ تفسير نمونه، آيت الله مکارم شيرازي، دارالکتب الاسلاميه، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۵۶.

۳ـ گناهان کبيره، آيت الله سيد عبدالحسين دستغيب، کانون تربيت شيراز، ج۲، ص۳۱۰.