بازگشت مردگان نزد خانواده در دنیا
سوال: در روايتي آمده است: «درشب جمعه مردگان به آسمان دنيا و خانه‌هاي خود سر مي‌زنند و التماس خيرات مي‌كنند» آيا اين روايت وجود دارد و معتبر است؟
با سلام و احترام خدمت شما پرسشگر گرامي. از اينکه با مرکز مطالعات و پاسخگويي به شبهات مکاتبه نموده‌ايد صميمانه تشکر مي‌کنيم.
طبق آيات و روايات اسلامي روح انسان پس از مرگ در عالمي بنام «عالم برزخ» قرار مي گيرد ولي ارتباطش به كلّي با دنيا قطع نمي شود. البته مقدار اين ارتباط بستگي به درجه ايمان و فضيلت هاي ارواح دارد آنها كه در دنيا نسبت به درگاه ربوبي مقربتر و محبوب تر بودند از إذن بيشتري براي ديدار از دنيا، برخوردار خواهند بود، ولي آنها كه در دنيا خود را اسير هواهاي نفس كردند و كم‌تر توانستند در مسير قرب الهي قدم بردارند، ارتباط كمتري با دنيا خواهند داشت.
شخصي از امام كاظم(ع) سئوال مي كند: يزور المومنُ اهله؟ آيا روح مومن مي تواند خانواده اش را (پس از مرگ) زيارت كند؟ امام فرمود: نعم (بلي). بعد سئوال مي كند: في كَمْ؟ چه مقدار مي تواند زيارت كند؟ امام فرمود: علي قدر فضائلهم منهم من يزور في كلّ يوم و منهم من يزور في كلّ يومين و منهم من يزور في كل ثلاثه ايّام؛ زيارت روح مومن از خانواده ي خود بستگي به ميزان فضائل او آنها دارد بعضي از ارواح هر روز زيارت مي كنند و بعضي در هر دو روز يكبار اذن ملاقات دارند و بعضي از آنها هر سه روز يكبار.[۱]
در سخن ديگري از امام كاظم(ع) سئوال مي كنند: سألته عن الميّت يزور اهله؟ قال: نعم، فقلت: في كم يزور؟ قال: في الجمعه و في الشهر و في السنه علي قدر منزلته ؛ يعني ارواح نسبت به اندازه منزلت‌شان پيش خدا، بعضي هفته اي يكبار بعضي ماهي يكبار و بعضي سالي يكبار خانواده اش را زيارت مي كند.[۲]
در روايتي است از امام صادق(ع) كه فرمودند: إنّ المؤمن ليزور اهله فيري ما يحبّ و يستر عنه ما يكره و إن الكافر ليزور اهله فيري ما يكره و يستر عنه ما يحبّ؛ يعني روح مومن خانواده اش را زيارت مي كند و در اين ديدار فقط چيزهايي را مي بيند كه باعث مسرّت اوست و يا كافر در ديدارش با خانواده، فقط چيزهايي را مي بيند كه باعث ناراحتي او ميشود.[۳]
نكته كه بايد در اين جا قبل از مطالبي كه در پي مي آيد اشاره گردد اين است كه بايد توجه داشت كسي كه براي اموات از بستگان نظير پدر و مادر و هركسي ديگر مي خواهد كاري خيري انجام دهد، در قدم اول بهترين عمل و پر فايده ترين عمل براي اموات آن است كه تكليف واجبي كه بهر هر دليل او انجام نداده، سعي شود كه به نيت او و به جاي او آن عمل انجام شود، چون انجام هر عمل خير مستحبي به نيت ميت با تمام ارزشي كه دارد هرگز به اندازه اداء دين واجب از گردن ميت چه از سنخ حق الله باشد و چه حق الناس، بهتر و مهم تر نيست، چون بزرگان علم اخلاق بر آن هستند كه اگر عبادت و يا عملي واجبي در دنيا از انسان فوت شود به اندازه همان كار انسان از قرب و فيضي الهي دور و محروم است و از دايره بندگي و اطاعت فاصله دارد[۴]. پس اگر با اين رويكرد به مسئله توجه شود بايد گفت اداء حقوق واجب از گردن ميت بهترين و پر فايده ترين عمل است براي اموات، ولي اگر واجبي از او ترك نشده يا فردي كه مي خواهد براي آن ميت كاري خير انجام دهد از آن خبر ندارد و نمي داند كه آيا واجبي بر گردن او هست يا نه و حتي نياز به اين نمي بيند كه احتياطاً عملي را به عنوان واجبي كه از او ترك شده انجام دهد، در اين صورت هر كدام از اعمال خير اگر با اخلاص كامل انجام شود مفيد است.
ارواح مومنان منتظر بازماندگان خويش
۱. از پيامبر نقل شده است كه فرمود: هديه بفرستيد براى مردگان خود پس گفتم كه چيست هديه مردها؟ فرمود: صدقه و دعا و فرمود ارواح مؤمنين مىآيند هر جمعه به آسمان دنياى مقابل خانهها و منزل‌هاى خود و فرياد مىكنند هر يك از ايشان به آواز حزين با گريه، اى اهل من و اى پدر من و مادر من و خويشان من مهربانى كنيد بر ما (خدا رحمت كند شما را) به آنچه بود در دست ما و عذاب و حساب آن بر ماست و نفعش براى غير ما و هر يك فرياد مىكنند خويشان خود را كه مهربانى كنيد بر ما به درهمى يا قرص نانى يا جامهاى كه خداوند بپوشاند شما را از جامه بهشت پس گريست رسول خدا و ما هم گريه كرديم.[۵]
۲. در روايتي آمده است: زيارت اهل قبور در روزهاى جمعه موجب مى شود امواتى كه در تنگى باشند، در فراخى قرار گيرند.([۶])
روايات بيانگر رسيدن نذر و كارهاي نيك به اموات
۱. پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: روزى حضرت عيسى(عليه السلام) از كنار قبرى گذشت كه صاحب آن در عذاب بود، سال بعد نيز گذر كرد ولى از عذاب صاحب قبر خبرى نبود، سبب را از خداوند پرسيد، وحى آمد كه از اين ميّت فرزندى صالح به بلوغ رسيد و براى مردم راهى درست كرد و يتيمى را پناه داد به بركت آن از پدر گذشتيم.([۷])
۲. امام صادق(عليه السلام) فرمود: هر گاه شخصى به نيت ميتى صدقه دهد، خداوند جبرئيل را فرمان مى دهد كه اين هديه را به قبر او برساند؛([۸])
۳. و نيز فرمود: به واسطه نمازى كه براى ميت خوانده مى شود، تنگى قبر او به فراخى تبديل مى شود.([۹])
۴. در روايتى صحيحه ى سعد از پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) مى پرسد، آيا صدقه دادن من براى روح مادرم سودى دارد؟ پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)فرمو: بلى.([۱۰])
۵. امام صادق فرمود: چه مانعى داريد، از اينكه نيكى به پدر و مادر كنيد - زنده باشد يا مرده حتماً به نيابت آنها نماز و روزه و تصدق و حج كنيد كه پاداشش براى آنها و شما نوشته شود، به علاوه ثواب صله رحم را نيز دارد[۱۱]
۶. باز فرمود: "همانا روزه و تصديق و حج و عمره و هر عمل نيكى از شما ميت را سود مىبخشد و از عذاب نجات مىبخشد و بوى ابلاغ مىشود كه اين پاداش به وسيله فرزند يا برادر دينى تو است"[۱۲].
۷. امام صادق فرمود: خواندن قرآن براى پدر و مادر باعث تخفيف گناهان آنها مىشود و لو كافر باشند.[۱۳]
۸. پيامبر اسلام فرمود: هرگاه بچهاى به مكتب رفته همراه معلم بسم اللَّه الرحمن الرحيم را بگويد، خداوند برائت و آزادى آن كودك و پدر و مادر (از دنيا رفتهاى او را) و معلم را امضاء مىكند.[۱۴]
مطالعه بيشتر
- فروع كافي، ج۳، ص۲۳۰، باب «إن الميّت يزور اهلَه».
- حيات پس از مرگ، علامه طباطبائي، قم، دفتر انتشارات اسلامي.
- ابعاد تربيتي معاد، علي راجي، قم، انتشارات زائر.
نکته اخلاقي:
خداوند متعال در قرآن كريم مي‌فرمايد:
يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنينَ يُدْنينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَّ ذلِكَ أَدْنى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيماً»[۱۵]
«اى پيامبر! به همسرانت و دخترانت و همسران كسانى كه مؤمن هستند بگو: چادرهايشان را بر خود فرو پوشند [تا بدن و آرايش و زيورهايشان در برابر ديد نامحرمان قرار نگيرد.] اين [پوشش] به اينكه [به عفت و پاكدامنى] شناخته شوند نزديكتر است، و در نتيجه [از سوى اهل فسق و فجور] مورد آزار قرار نخواهند گرفت؛ و خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است».
پي نوشت‌ها:
[۱] . مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، موسسّه الوفاء، ج۶، ص۲۵۷.
[۲] . همان.
[۳] . همان، ص۲۵۶.
[۴] . محمد شجاعي، طريق عمل تزكيه، ج۲، ص۲۶۶ و ۲۲۸، نشر سروش تهران، ۱۳۸۰ ش.
[۵] . ر.ك: شيخ عباس قمى، منازل الآخره ،انتشارات استاد احمد مطهرى، چاپ اول، ۱۳۷۹، ص۴۴
[۶]. منازل الآخره، ص۲۸ به نقل از قطب راوندى. و نيز در روايتى از امام باقر(عليه السلام)به نقل از كلينى.
[۷]. بحار الانوار، پيشين، ج۶، ص۲۲۰، حديث ۱۵؛ حق اليقين، مجلسى، ص۴۸۹.
[۸]. همان، ص۲۹
[۹]. كليني، محمد، الفروع من الكافى، كتاب الجنائز، باب المسأله فى القبر، ج۳، ص۲۳۶، حديث ۶.
[۱۰]. همان، ص۱۳۳، به نقل از فرقان القرآن، ص۱۳۳.
[۱۱] . كلينى، محمد، اصول كافى، ترجمه: مصطفوى ،تهران، انتشارات علميه اسلاميه. ج۳، باب البرّ بالوالدين، ص۲۳۸، ج۲۱
[۱۲]. حر عاملى، محمد، وسائل الشيعه، بيروت، دار احياء التراث العربى، چهارم، ۱۳۹۱. ج۵، ص۳۶۸، ح/۱۵.
۶. جعفر الهادى، قرآن در احاديث اسلامى، تهران، دار تحفيظ القرآن الكريم، سوم، ۱۴۰۲، ص۶۶، روايت ۸۹
[۱۴] . همان، ص۶۸، روايت ۹۳
[۱۵] . أحزاب/ ۵۹.