شیطان در عصر ظهور

سؤال

آیا شیطان به دست امام زمان(عج) کشته می شود؟

موضوع پایان کار شیطان در قرآن به صورت اشاره، مطرح شده است. روایاتی نیز در ذیل آیات مربوط به این بحث نقل گردیده است. در روایات عصر ظهور امام زمان(ع) را پایان کار شیطان دانسته و در برخی اشاره شده است که او به دست امام زمان(ع) کشته خواهد شد.

مهلت داشتن شیطان تا وقت معلوم

در قرآن جریان مهلت خواستن شیطان تا روز قیامت و روز معلوم در سوره حجر و آیه ۷۹ سوره ص آمده است. در این آیات، شیطان بعد از طرد شدن از درگاه الهی، از خداوند تقاضا می‌کند تا خداوند تا روز قیامت مهلت دهد: ﴿قَالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ؛ گفت: پروردگارا! پس مرا تا روزی که [همگان] برانگیخته می شوند، مهلت ده﴾(حجر:۱۵)

خداوند در پاسخ می‌فرماید: ﴿قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ۝۳۷إِلَىٰ يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ۝۳۸؛ [خدا] گفت: تو از مهلت یافتگانی، تا روز [آن] وقت معین﴾(حجر:۳۷-۳۸) یعنی تو اجازه داری تا زمان مشخصی به کار خود ادامه دهی.

از این آیات استفاده می‌شود که خداوند با اصل تقاضای شیطان موافقت فرموده اما آن را محدود نموده است به وقت معلوم. در مورد اینکه مراد از «وقت معلوم» در آیه چیست میان مفسرین اختلاف نظر وجود دارد که این اختلاف نظر نیز ناشی از اختلاف روایات مربوط به این مسئله می‌باشد.

• بسیاری از مفسران، از جمله علامه طباطبائی، معتقدند که: میان پاسخ خداوند و تقاضای شیطان تفاوت وجود دارد و در این پاسخ از جهتی موافقت شده است و از جهتی نیز مخالفت شده است. اصل مهلت دادن به شیطان، پذیرفته شده ولی مدت مورد نظر شیطان رد شده است. چون سیاق آیه دلالت دارد بر اینکه «وقت معلوم» غیر از «یوم یعبثون» است و مراد از آن زمان قبل از قیامت است.

ایشان، نتیجه می‌گیرد که منظور از وقت معلومی که خداوند آن را پایان مهلت شیطان قرار داده است، روزی است که خداوند جامعه بشری را در آن روزگار کاملاً اصلاح می‌کند و ریشه همه فسادها را قطع می‌کند نه اینکه مراد روز برپایی قیامت و مرگ عموم خلایق باشد.

ظهور امام زمان پایان کار شیطان

روایاتی که در ذیل این آیه وارد شده متفاوت می‌باشد:

• بعضی روایات بیان می‌دارند که پایان کار شیطان در عصر ظهور است و او به دست امام زمان (عج) کشته می‌شود، مانند روایت اسحاق بن عمار که از امام صادق (ع) روایت می‌کند: که حضرت فرمود: «مراد از وقت معلوم در آیه، روز قیام قائم ما است زمانی که خداوند او را ظاهر کند، در مسجد کوفه مستقر می‌شود در آن هنگام شیطان در حالی که به زانو راه می‌رود به سوی حضرت آورده می‌شود و شیطان فریادش از شدت حزن آن روز، بلند است آنگاه حضرت پیشانی شیطان را می‌گیرد (کنایه از ذلت و خواری) و گردن او را می‌زند.» برخی روایات قتل شیطان را به رسول الله (ص) نسبت داده‌اند، و پاره ای هم بقای شیطان را تا زمان نفخه صور و مرگ دسته جمعی ذکر نموده‌اند.

• احتمال دارد که مراد از روایات مربوط به قتل شیطان، معنای کنایی آن باشد نه قتل واقعی، یعنی مراد محدود نمودن و بی‌نتیجه بودن تلاش‌های شیطان، باشد که در عصر ظهور حضرت به خاطر رشد عقول مردم و تربیت آنان در پرتو حکومت حضرت مهدی (عج) کارهای شیطان بی‌اثر می‌شود و از تأثیرگذاری می‌افتد در هر حال چه منظور قتل و کشتن خود شیطان باشد و چه بلاتأثیر ماندن تلاش‌های شیطان باشد، نتیجه یکی خواهد بود وآن عبارت است از عدم نقش‌آفرینی و کارایی شیطان در گمراهی مردم در عصر حاکمیت مطلق دین خدا و دولت حضرت مهدی (عج) به گونه‌ای که در آن عصر، اطاعت و بندگی در سراسر جامعه توحیدی نمود دارد ﴿یعبدوننی لایشرکون بی‌شیئاً.﴾

پایان کار شیطان در عصر ظهور

در عصر تشکیل دولت امام مهدی(عج) مهلت کار شیطان به پایان می‌رسد. فرقی ندارد چه این که شیطان توسط حضرت(عج) به قتل برسد، چنان‌که ظاهر برخی روایات دلالت بر آن دارد و چه اینکه اصل وجود شیطان معدوم نگردد و این روایات حمل به معنای کنایی بشود در این صورت، نقش‌آفرینی شیطان در اغوا و ضلالت انسان‌ها که بیشترین سهم را داشته است، در آن زمان به پایان می‌رسد. به همین خاطر بیش‌ترین نگرانی شیطان از ظهور حضرت و تعجیل آن می‌باشد.

مطالعه بیشتر

• وقت معلوم، محمدحسن گنجی فرد.
• تفسیر المیزان، ج۱۲، تفسیر سوره حجر.