ازدواج دختر امام علی(ع) با خلیفه دوم

سؤال

چرا حضرت علي(ع) دختران خود را به ازدواج غاصبان ولايت درآورد؟

در مورد ازدواج دختران حضرت با خلفا، تنها موردی که در برخی کتاب ها از آن سخن به میان آمده است، شایعه ازدواج ام كلثوم دختر امام علي(ع) با خليفه دوم است.

دراين خصوص نیز، دو ديدگاه وجود دارد. برخي از علماي شيعه مانند شيخ مفيد وقوع اين ازدواج را از اساس منكر شده و این شایعه را بی اعتبار دانسته است.

مرحوم میرحامد حسين صاحب كتاب «عبقات الانوار» در نفي اين ازدواج كتابي به نام «افحام الاعداء والخصوم في نفي تزويج سيدتنا ام كلثوم» نگاشته است و همچنين مرحوم بلاغي صاحب كتاب آلاء الرحمن نيز رساله مفصلي در نفي اين ازدواج دارد.

براساس تحقيقی که آيت الله مرعشي انجام داده است، شخص موسوم به ام كلثوم كه با عمر ابن خطاب ازدواج كرده است و از او صاحب فرزند شده است، غير از ام كلثوم معروفی است كه دختر علی(ع) و فاطمه زهرا(س) و خواهر زينب كبري(س) مي باشد، بلكه این شخص ربيبه ای حضرت علي(ع) و دختر اسماء بنت عميس بوده است. آيت الله مرعشي در نامه مورخه ربيع الاول ۱۴۰۷- که با مهر و امضاء ایشان همراه است- می نویسد: «ام كلثوم كه با عمر ازدواج كرد ربيبه علي بود، دختر اسماء بنت عميس از ابوبكر، او كودك بود و پس از مرگ ابوبكر با ازدواج اسماء با علي(ع) به خانه علي(ع) آمد و بزرگ شد و با عمر ازدواج كرد. او را همه جا ام كلثوم بنت علي(ع) مي گفتند او با پسرش زيد بن عمر در زمان امام مجتبي(ع) فوت كردند، امام(ع) بر او و پسرش نماز ميت خواند و همين دليل بر جواز نماز بر دو ميت در يك نماز شد.

اما ام كلثوم دختر فاطمه(س) در كربلا با خواهرش بود و در شب يازدهم تا صبح مواظب اطفال امام حسين(ع) بود كه این خود دليل ديگري بر نفي ازدواج او با عمر است زيرا اگر زن عمر بوده و فرزندي داشت در جريان كربلا منعكس مي شد و در اسارت كوفه و شام مطرح مي گشت و اصولاً براي او حرمتي قايل مي شدند.

حتی اگر بپذيريم كه چنين ازدواجي واقع شده است و امام علي(ع) دخترش ام كلثوم را به ازدواج عمر ابن خطاب در آورده باشد، قطعاً با رضا و رغبت نبوده بلكه بنا به روايتي كه در كافي آمده است، اين ازدواج به اجبار صورت گرفته است. 

در كتاب كافي درباره تزويج ام كلثوم چهار حديث وارد شده در يكي از آن احاديث از حضرت امام جعفر صادق چنين آمده است: وقتي كه عمر بن خطاب به خواستگاري ام كلثوم رفت، حضرت علي(ع) به او گفت: ام كلثوم كوچك است عمر ابن خطاب برگشت عباس بن عبدالمطلب را ديد و گفت آيا من عيبي دارم؛ عباس گفت: چه عيبي؟ عمر بن خطاب گفت: براي خواستگاري نزد برادر زاده ات علي رفتم و او جواب رد داد به خدا سوگند چاه زمزم را پر مي كنم همه احتراماتتان را نابود مي كنم و دو شاهد اقامه مي كنم كه علي دزدي كرده و دستش را مي برم، عباس نزد علي آمد و ملاقات با عمر را به اطلاع آن حضرت رساند و از او درخواست كرد كه امر ازدواج ام كلثوم را به من بسپار و حضرت علي(ع) هم چنين كرد و عباس هم ام كلثوم را به همسري عمر در آورد.

زراره از حضرت امام صادق(ع) درباره تزويج ام كلثوم به عمر پرسيد حضرت امام صادق(ع) فرمود: ناموسي بود كه از ما غصب كردند.

از اين روايات چند نکته استفاده مي شود كه:

1. حضرت علي خواستگاري عمر را رد كرد. 2. 3. عمر، حضرت علي را تهديد نمود. 4. 5. حضرت علي در اثر آن تهديد و رعايت مصالح به اين كار تن داد. ولي راضي نبود. 6. بنابراين ازدواج ام كلثوم با خليفه دوم اولاً‌ از نگاه سند داراي اشكالات اساسي است و معلوم نيست كه چنين ازدواجي صورت گرفته باشد و ثانياً: بر فرض اينكه چنين ازدواجي واقع شده باشد، با رضا و رغبت نبوده بلكه همانگونه كه منصب امامت وخلافت را غصب نموده در مورد ام كلثوم نيز چنين رفتار نموده اند.

مطالعه بيشتر

۱. بزرگتر از دروغ، نوشته محمد علي.

۲. رساله في تزويج ام کلثوم، نوشته آيت الله ميلاني.