دیه

سؤال

دیات در اسلام چگونه تعریف شده‌است؟

دیات کیفرهائی هستند نقدی برای جبران صدمه و ضرر و زیانی که به مجنی علیه وارد شده‌ است.

در قانون مجازات اسلامی نیز دیه این گونه تعریف شده‌ است «دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو به مجنی علیه یا به ولی یا اولیاء او داده می‌شود» مواردی که قاضی حکم به دیه به نفع مجنی علیه می‌کند: ۱. در صورت تراضی مجنی علیه یا قائم مقام قانونی او، در این صورت مجرم به جای قصاص دیه می‌پردازد. ۲. در صورتی که رعایت شباهت مجازات با جرم مقدور نباشد چنان‌که اگر بر اثر جرم استخوان جابجا شود و قصاص مقدور نباشد. ۳. در مواردی که شرع مستقیماً حکم به دیه داده‌ است همانند قتل فرزند به دست پدر یا موارد خطای محض.

موارد پرداخت دیه

مواردی که مستقیماً حکم به پرداخت دیه می‌شود:

الف. قتل یا جرح یا نقص عضو که به‌طور خطاء محض واقع شود. خطای محض در صورتی است که جانی نه قصد جنایت نسبت به مجنی‌علیه را داشته و نه قصد ارتکاب فعل واقع شده را بر مجنی علیه؛ مانند آن که تیری را به قصد شکار رها کند و به شخص برخورد نماید.

ب. قتل یا جرم یا نقص عضو که بطور خطاء شبیه عمد واقع می‌شود.

خطای شبیه عمد در صورتی است که جانی قصد انجام کاری را که نوعاً سبب جنایت نمی‌شود داشته باشد اما قصد ارتکاب جنایت را نسبت به مجنی علیه نداشته باشد؛ مانند اینکه کسی را به قصد تأدیب به نحوی که نوعاً سبب جنایت نمی‌شود بزند اما بطور اتفاقی موجب جنایت گردد.

ج. مواردی از جنایت عمدی که قصاص در آنها جایز نیست.

تفاوت بین خطای محض و شبه عمد این است که گرچه کیفر هر دو پرداخت دیه است اما باید توجه داشت که در مورد دیه شبه عمد سختگیری‌هائی دربارهٔ سن حیوانات شده و علاوه بر اینکه در موردی که خطای محض باشد دیه بر عهده عاقله جانی است نه خود او. (عاقله عبارتند از پدر و خویشاوندان پدر و مادری یا پدری جانی که باید دیه را به مجنی علیه بپردازند).

دیه بر حسب ملاکهای شش‌گانه‌ای پرداخت می‌شود که جانی در انتخاب هر یک مخیر خواهد بود.

1. یکصد شتر سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند.
2. دویست گاو سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند.
3. یکهزار گوسفند سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشد.
4. دویست دست لباس سالم از حله‌های یمانی.
5. یکهزار دینار مسکوک سالم و غیر مغشوش که هر دینار یک مثقال شرعی طلا به وزن ۱۸ نخود است.
6. ده هزار درهم مسکوک سالم و غیر مغشوش که هر درهم به وزن ۶/۱۲ نخود نقره می‌باشد.

البته باید دانست قیمت هر یک از امور ششگانه در صورت تراضی طرفین با تفاهم آنها پرداخت می‌شود.

بعنوان تکمیل این بحث یادآور می‌گردد قیمت دیه و فروعات آن همه ساله طبق تعرفه‌های خاصی و بر اساس موارد شش‌گانه دیه تعیین و از سوی دادگستری اعلام می‌گردد تا در کشور در مورد پرداخت دیه یک وحدت رویه وجود داشته باشد.