هم‌نام بودن فرزندان امام علی(ع) با خلفا
با این که خلفا خلافت را از امام علی(ع) غصب کردند و به خانه ایشان حمله کردند و حضرت زهرا(س) تا پایان عمر از آنان خشمگین بود؛ اما چرا حضرت علی(ع) نام فرزندان خود را به آنان نامگذاری کردند؟
ممکن است این بحث توسط کسانی مطرح شود که دوست دارند بگویند حضرت علی(ع) با خلفاء مشکلی نداشتند پس چرا شیعیان کاسه داغ تر از آش شده‌اند و از خلفاء سه‌گانه بیزاری می‌جویند.
در این که امام علی(ع) فرزندانی با نام‌های ابوبکر، عمر، و عثمان داشته‌اند اختلافی نیست. اما این نامها در آن زمان و قرن‌ها بعد در میان عرب‌ها رواج داشته است. حتی در میان شیعیان این نامها و نام‌هایی مانند معاویه، یزید، و عبیدالله وجود داشته است. علاوه بر این موضع امام علی(ع) نسبت به خلفا در تاریخ منعکس شده است و قابل انکار نیست. امام علی(ع) برای آن که تصور نشود نام فرزندشان را به نام عثمان بن عفان (خلیفه سوم) نامگذاری کرده‌اند، فرموده‌اند: «من نام فرزندم را عثمان گذاشتم به نام برادرم عثمان بن مظعون [از اصحاب پیامبر(ص)].»
هم نامی فرزندان حضرت علی(ع) با خلفا
در این که حضرت علی(ع) فرزندانی به نام عمر و ابوبکر و عثمان داشته‌اند اختلافی نیست. به چند نمونه از آنها اشاره می‌شود:
ابن اثیر در کتاب الکامل فی التاریخ در ذکر نسب و فرزندان و زن‌های حضرت علی(ع) می‌نویسد: زن‌های حضرت عبارت بودند از:
- فاطمه که از او پنج فرزند به دنیا آورده است: بنام حسن، حسین، زینب، ام کلثوم و محسن.
- ام البنین که فرزندان او عبارتند از: عباس، جعفر، عبدالله و عثمان که همگی در کربلا به شهادت رسیدند.
- لیلی دختر مسعود بن خالد که فرزندان او عبارتند از عبیدالله و ابوبکر.
- صهباء دختر ربیعه که عمر و رقیه را به صورت دوقلو به دنیا آورده است.[۱]
در میان علماء و بزرگان شیعه هم در اصل این مطلب که حضرت فرزندانی بدان نامها داشته است اختلافی دیده نمی‌شود. شیخ مفید در الارشاد می‌نویسد: یادگارهای حضرت علی(ع) از دختر و پسر بیست و هفت نفرند که عبارتند از:
- حسن، حسین، زینب، ام کلثوم که از حضرت زهرا(س) هستند.
- محمد که کنیه اش ابوالقاسم است مشهور به محمد حنفیّه.
- عمر و رقیه که دوقلو بوده‌اند مادرشان ام حبیب بوده است.
- عباس ـ عثمان ـ جعفر و عبدالله که از ام البنین متولد شده‌اند و در کربلا به شهادت رسیدند.
- محمد اصغر که کنیه اش ابوبکر است و عبیدالله که نام مادرشان لیلی است و در کربلا شهید شدند و بعد فرزندان دیگر حضرت را هم نقل می‌کند.[۲]
مرحوم شیخ عباس قمی هم در کتاب شریف منتهی الامال تقریباً عین مطالب شیخ مفید را ذکر می‌کند و در آخر بحث می‌افزاید که برخی تعداد فرزندان حضرت علی(ع) را هجده پسر و هجده دختر دانسته‌اند که نام برخی از آنان چنین است: عبدالله، عون، عثمان اصغر، عمر اصغر، ام کلثوم صغری و… گفته شده است که عمر آخرین فرزند حضرت علی(ع) بوده است که متولد شده است.[۳]
پس تردیدی وجود ندارد که امام علی(ع) فرزندانی به نام‌های خلفاء سه‌گانه داشته‌اند.
رواج این نامها
حال این سؤال مطرح می‌شود که علت این نامگذاری چه بوده است آیا به خاطر محبت و احترام نسبت به خلفاء بوده است یا علت دیگری داشته است؟
در پاسخ این سؤال باید بگوئیم که این اسامی در آن زمان رایج بوده است و بر خلاف امروز که این اسامی حساسیت برانگیز و نشان دهنده نوع مذهب و تفکر افراد است در آن زمان‌ها و تا قرن‌ها پس از آن این اسامی در میان عرب‌ها و حتی شیعیان رواج داشته است. شاهد مطلب ما کتاب‌های الاصابه، الاستیعاب و اُسد الغابه است که بزرگان اهل سنت اسماء صحابه را ذکر کرده‌اند که در میان آنها حدود بیست صحابی بنام عمر و سی صحابی به نام عثمان نام می‌برد این در حالی است که این کتاب‌ها جامع اسماء تمام صحابه هم نبوده است.
همچنین اگر به کتب رجالی شیعه از جمله معجم رجال الحدیث مراجعه کنیم، این اسامی را در میان شیعیان و حتی یاران نزدیک ائمه(ع) به صورت فراوان می‌بینیم و علت این است که نام خلفاء یا هر فرد ناصالحی عیبی برای آن اسم محسوب نمی‌شود. مثلاً اگر کسی امروز بگوید من نام پسرم را محمد رضا نمی‌گذارم چون اسم شاه بوده است! لذا شیعیان از اسامی خلفاء و حتی اسم‌هایی مانند معاویه، یزید، و عبیدالله هم احتزاری نداشتند و در تاریخ نام آنان ثبت شده است که به چند نمونه از آنها اشاره می‌شود.
- عثمان بن عمران، که از اصحاب امام صادق(ع) بود و حضرت در مورد او فرمود: خدا تو را با ما در دنیا و آخرت قرار دهد.[۴]
- عثمان بن سعید عمری معروف به زیات اسدی که از یازده سالگی در خدمت امام جواد(ع) بود و از طرف امام حسن عسکری(ع) وکالت داشته است و حضرت مهدی(عج) هم او را تأیید فرموده و به عنوان اولین نائب خاص خود در غیبت صغری معرفی نمود.[۵]
- عمر بن یزید کوفی که امام صادق(ع) در مورد او فرمود: و الله تو از ما اهل بیت هستی.[۶]
- معاویه بن وهب که از یاران حضرت صادق(ع) و مورد وثوق او بوده است.[۷]
- معاویه بن عمار که مورد وثوق امام ششم و هفتم بوده است.[۸]
موضع امام علی(ع) نسبت به خلفا
هیچ دلیلی نداریم که هم نام بودن فرزندان امام علی(ع) با خلفاء به خاطر محبت و احترام نسبت به خلفاء بوده باشد. بلکه نفرت و بیزاری امام علی(ع) نسبت به خلفاء آن قدر روشن است که نمی‌توان آن را انکار نمود. معاویه در جنگ صفین در یکی از مکاتبات خود به حضرت علی(ع) چنین نوشت: «به من خبر رسیده که تو برای ابوبکر و عمر و عثمان طلب رحمت می‌کنی و این از دو وجه خارج نیست یا تقیه می‌کنی و می‌ترسی که اگر از خلفاء بیزاری بجویی مردم از دور تو پراکنده شوند یا اینکه دروغ می‌گویی. از بعض خواص و نزدیکان تو به من خبر رسیده است که در خلوت با شیعیان خود می‌گویی من نام سه پسرم را به نام ابوبکر و عمر و عثمان گذاردم هر وقت که از بهر ایشان طلب رحمت می‌کنم بدانید که منظور من فرزندان خودم هستند نه خلفاء گمراه و ظالم.»[۹]
و نیز برای رفع این توهم از حضرت علی(ع) نقل شده است که فرمود: «من نام فرزندم را عثمان گذاشتم به نام برادرم عثمان بن مظعون.»[۱۰]
برای مطالعهٔ بیشتر
- علی کیست، فضل الله کمپانی، ص۴۰۳، نشر دارالکتب الاسلامیه، تهران، چ ۱۸، سال ۷۶.
- امام علی(ع) من المهد الی اللحد، سید محمد کاظم قزوینی، ص۲۳۴، چ دوم، ۱۴۱۳ قمری، نشر مؤسسه نور، بیروت.
- مناقب امیر المومنین علی بن ابی طالب(ع)، محب الدین طبری، نشر دارالکوثر دمشق، فصل ۱۲، ص۲۹۹ به بعد، چ دوم، ۱۴۲۰ هـ.ق.
- کتاب تحفه الاحباب شیخ عباس قمی که به آن اشاره شد هم در این زمینه مفید است.
- در اکثر کتب تاریخی در شرح حال حضرت علی(ع) می‌توانید این موارد را بیابید.
منابع
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۲۹۶.
- ↑ ر. ک. شیخ مفید، الارشاد، ترجمه محمد باقر ساعدی، ج۱، باب ۴، ص۳۴۲، چ سوم، ۱۳۷۶، نشر اسلامیه تهران.
- ↑ شیخ عباس قمی، منتهی الامال، ج۱، فصل ۶، ص۳۵۱، نشر: هجرت، چ مکرر، ۱۳۷۷.
- ↑ رجال شیخ طوسی، باب العین، ص۲۵۹.
- ↑ سید محمد کاظم قزوینی، امام مهدی از ولادت تا ظهور، ص۲۶۸، نشر الهادی، چ اول، ۱۳۷۶.
- ↑ تحفه الاحباب، ص۴۳۰.
- ↑ همان، ص۵۱۰.
- ↑ همان، ص۵۰۹.
- ↑ تحفه الاحباب، ص۳۵۸.
- ↑ محمد رضا عبدالامیر انصاری، ام البنین نماد از خود گذشتگی، ص۲۸، نشر آستان قدس رضوی، ترجمه موسی دانش، ص۲۸. چ اول، ۱۳۷۵، و تحفه الاحباب، ص۳۰۳، و مقاتل الطالبین، ص۵۵.