تفاوت برزخ و قیامت
تفاوت عالم برزخ با عالم قيامت را بيان كنيد؟
تفاوت‌هایی بین دو عالم برزخ و قیامت که بعد از مرگ انسان وارد آنها می‌شود، ذکر شده است. وجود بدن مثالی در برزخ و معاد جسمانی در قیامت، ارتباط ارواح با دنیا در عالم برزخ، رسیدن خیرات به انسان در عالم برزخ از جانب آشنایان یا کارهای خوب باقی مانده از خودش و نفی شفاعت از جانب اهل بیت(ع) در برزخ از تفاوت‌های برزخ و قیامت ذکر شده است. همچنین برخی از تفاوت‌ها به دلیل عظمت و بزرگی عالم قیامت نسبت به برزخ ایجاد شده است مثل تفاوت نعمتها و عذاب‌های برزخ و قیامت، که در قیامت به مراتب سخت تر است، ظهور حقایق عالم در قیامت و پرسش عمومی از همه موجودات در قیامت نیز از تفاوت‌های این دو عالم می‌باشد.
بدن مثالي در عالم برزخ
بايد توجه داشت كه بين عالم جسم و جسمانيت و عالم اسماء خداوندي دو عالم ديگر نيز وجود دارد؛ عالم برزخ و عالم عقل. علم برزخ از تجرد غير تام برخوردار است يعني موجودات برزخي هر چند مادي نيستند اما برخي لوازم ماده را همچون شكل و مقدار دارند، برخلاف عالم عقول كه مجرد تام است و در آن نه از ماده خبري است و نه از لوازم و خصوصيات آن.[۱]
با توجه به اين مقدمه بايد گفت كه روح انسان پس از مرگ به بدن مثالي يا برزخي تعلق مي گيرد و مقصود از بدن مثالي بدني است كه از جنس ماده نيست و جرم و حجم و وزن ندارد اما از برخي لوازم و خصوصيات اشياء مادي همچون شكل و اندازه برخوردار است و در اين ويژگي‌ها مشابه بدن طبيعي شخص است. مانند صورت‌هایی که در خواب مشاهده می‌شود.[۲]
اما در قيامت بنا به گفته اکثر متكلمین[۳] و گواهي آياتي از قرآن[۴]، بدن مادي انسان بار ديگر برانگيخته مي‌شود و بسياري از عذاب و پاداش‌ها به آن تعلق مي‌گيرد، نه بدن مثالي برزخ. اگر چه عده‌اي از حكماء همچون ملاصدرا كوشيده‌اند پاداش و عقايد عالم آخرت را نيز متعلق به بدن مثالي انسان بدانند[۵] اما در هر صورت اكثريت كساني كه قائل به معاد روحاني و جسماني با هم هستند، مراد از بدن در قيامت را همان بدن مادي عنصري مي‌دانند.
ارتباط ارواح با دنيا در عالم برزخ
يكي ديگر از تفاوت‌هاي عالم برزخ و قيامت در امكان ارتباط ارواح با دنياي مادي است. از آنجائي كه با وجود عالم برزخ، عالم دنيا همچنان باقي و برقرار است ارتباط ارواح با دنیای مادی، ممکن است. ولي در مورد عالم آخرت وضع اين چنين نيست زيرا قضاء قطعي بر اين تعلق گرفته است كه پيش از قيامت زندگي دنيا پايان يابد.[۶] در حديثي از امام صادق(ع) آمده است كه:«هيچ مؤمن و كافري نيست كه در هنگام ظهر نزد خانواده خويش حاضر نگردد. وقتي مؤمن خانواده اش را در حال انجام اعمال صالح مي‌بيند خدا را حمد گويد و وقتي كافر خانواده خود را در حال انجام اعمال صالح ببيند بر آنها غبطه مي‌خورد.»[۷]
امكان تغيير سرنوشت انسان در عالم برزخ
يكي از ثمرات ارتباط ارواح با عالم دنيوي امكان تغيير شرائط وي در عالم برزخ و گاه تغيير سرنوشت وي مي‌باشد. ممكن است بر اثر پاره‌اي از عوامل و شرائط، نعمت بعضي از افراد متنعم در عالم برزخ افزايش يابد يا به مقام بالاتري نائل گردند و همچنين عذاب بعضي از افراد معذب در برزخ تخفيف يابد يا آنكه از بين برود و يا بالعكس كيفرشان شديدتر و بر عذابشان افزوده شود. از اين رو، خيرات آشنايان ميت برای وی و سنت‌هاي حسنه و يا سيئه باقي مانده از وي در دنيا باعث تغييرات احوال وي در عالم برزخ مي‌گردد.
امام باقر(ع) در اين باره مي‌فرمايد: «هر بنده‌اي از بندگان خدا كه روش هدايت كننده‌اي را بين مردم بنيان نهد، براي او ثوابي همانند ثواب كساني كه به آن عمل مي كنند گذاشته می‌شود. بدون آنكه از پاداش عاملان به آن كاسته شود و هر بنده‌اي از بندگان خدا روش گمراه كننده‌اي را بين مردم بنيان نهد براي وي گناهي همانند گناه كساني كه مرتكب آن شده‌اند نوشته مي‌شود بدون آنكه از گناه عاملان آن كاسته شود.[۸]
تفاوت ظهور حقائق در برزخ و قيامت
اگر چه در عالم برزخ همچون قيامت، حقائق فراواني بر انسان كشف مي‌شود و ديده ي انسان به آنها باز مي شود و به تعبير احاديث انسان با مرگ، تازه از خواب برمي خيزد[۹]اما در عين حال اين بيداري و ديده گشودن به حقائق جهان، بسيار نسبت به بيداري و ديدن حقائق در قيامت ضعيف تر است.
تفاوت نعمتها و عذابهاي برزخي و اخروي
نعمتها و عذابهاي برزخي، بسيار ضعيفتر از نعمتها و عذابهاي روز قيامت هستند از اين روست كه خداوند درباره عذاب برزخي قوم فرعون، اینطور فرموده است. ﴿النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا ۖ وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ؛ عذاب آنها آتش است که هر صبح و شام بر آن عرضه می‌شوند؛ و روزی که قیامت برپا شود (می‌فرماید:) آل فرعون را در سخت‌ترین عذابها وارد کنید!﴾(غافر:۴۶)
نفي شفاعت در عالم برزخ
روايات ائمه(ع) اين نكته را روشن مي‌کند كه شفاعت ايشان در عالم برزخ شامل حال افراد گنهكار و گرفتار نمي شود و شفاعت ايشان مختص به روز قيامت است. امام صادق(ع) در اين باره مي فرمايند: «شيعيان ما، با شفاعت پيامبر(ص) و امامان معصوم(ع) در قيامت همگي بهشتي‌اند اما سوگند به خدا از وضع و حالتان در برزخ خوف دارم[۱۰] آیت الله جوادي آملي، در توجيه رواياتي که مي‌فرمايد به فکر خود باشيد و به ظاهر شفاعت را نفي مي‌کند، مي‌فرمايد: منظور اين است که دست شما انسانها در برزخ از ما اهل بيت کوتاه است نه اينکه دست اهل بيت بسته باشد و نتوانند شفاعت کنند.
اختصاصي بودن باز خواست و پرسش در برزخ و عموميت آن در قيامت
از روايات امامان معصوم فهيمده مي شود كه پرسش و بازخواست در عالم برزخ تنها مختص به دو گروه است: كساني كه ممحض در ايمان هستند، كساني كه سراسر وجودشان را كفر لبريز كرده است. اما ديگران يعني ساير انسانها مورد پرسش و بازجويي قرار نمي‌گيرند، اما در روز قيامت همه مردم بدون استثنا مورد پرسش و بازجويي و حسابرسي اعمال قرار مي گيرند. امام صادق(ع) در اين باره مي فرمايند:«در قبر (برزخ) مورد پرسش قرار نمي گيرند مگر دو گروه؛ نخست كساني كه ممحض در ايمانند و دوم كساني كه ممحض در كفرند اما ديگران مورد بازخواست قرار نمي گيرند.»[۱۱]
مطابق آنچه كه از روايات و اخبار پيشوايان دين رسيده است در عالم برزخ فقط مسايلي كه انسان بايد بدان‌ها اعتقاد و ايمان داشته باشد مورد پرسش و رسيدگي واقع مي شود و رسيدگي به ساير مسايل موكول به قيامت است.[۱۲]
جستارهای وابسته
مطالعه بيشتر
- صالحي حاجي آبادي، انسان از مرگ تا برزخ، انتشارات گلهاي بهشت، ج۵، ۱۳۸۲.
- تفسير موضوعي، ج۴ و ۵، مواد در قرآن، آيت الله جوادي آملي.
منابع
- ↑ طباطبايي، سيد محمد حسين، انسان از آغاز تا انجام، انتشارات الزهراء، ۱۳۶۹، ج۱، ص۸۸.
- ↑ سعيدي مهر، محمد، آموزش كلام اسلامي، ۱۳۸۱، ج۲، ص۲۴۰.
- ↑ سبحاني، جعفر، منشور جاويد، موسسه سيدالشهدا، چ۱، ۱۳۶۹، ج۹، ص۱۴۰.
- ↑ طه/ ۵۵، نوح/ ۱۸، روم/ ۲۵، اعراف/ ۲۵، نور/ ۲۴، يس/ ۶۵، نساء/ ۵۶.
- ↑ شيرازي، صدرالدين، اسفار، بيروت، داراحياء التراث العربي، چ۵، ۱۹۹۹، ج۹، ص۱۹۸،۱۹۹.
- ↑ فلسفي، محمد تقي، معاد از نظر روح و جسم، هيئت نشر معارف اسلامي، ۱۳۶۰، ج۱، ص۲۸۷.
- ↑ كليني، كافي، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ۱۳۶۵، ج۳، ص۲۳۰.
- ↑ صدوق، ثواب الاعمال، قم، انتشارات شريف رضي، چ ۲، ۱۳۶۴، ص۱۳۲.
- ↑ ر.ك: ورام بن ابي فراس، مجموعه الورام، قم، انتشارات مكتبه الفقيه، ج۱، ص۱۵۰، قال رسول الله(ص) الناس نيام فاذا ماتوا انتبهوا.
- ↑ كليني، الكافي، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ۱۳۶۵، ج۳، ص۲۴۲.
- ↑ كليني، الكافي، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ۱۳۶۵، ج۳، ص۲۳۵.
- ↑ كليني، الكافي، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ۱۳۶۵، ج۳، ص۲۳۷.