تفسیر روایی
تفسير روایی یا تفسیر مأثور را توضيح دهيد، جایگاه این تفسیر چگونه است؟
تفسیر روایی، یا تفسیر مأثور، به روایاتی که از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در بیان معنا و مراد آیات بیان شده است گفته می‌شود. یکی از وظایف پیامبر(ص) در قرآن، تبیین و تعلیم قرآن بیان شده است. در آیه دیگری راسخان در علم، عالمان به تفسیر و تأویل آیات قرآن، معرفی شده‌اند. بنابر روایات نیز عالمان به ظاهر و باطن قرآن، اهل بیت(ع) هستند. بنابراین با توجه به شرایط حجیت روایت از لحاظ سند و دلالت، می‌توان گفت تفسیر روایی از مطمئن ترین روش‌های تفسیر قرآن است.
تعریف
مأثور به معناي خاص، به آن دسته از آثار و سخناني گفته ميشود كه از پيامبر(ص) و ائمه اطهار نقل شده است، كه به آن روايات و اخبار، هم گفته ميشود. به جاي «تفسير مأثور»، «تفسير روایي»، «تفسير بالاخبار» و يا «بالنقل» نیز تعبير شده است. مراد از تفسير بالمأثور، تفسير قرآن كريم، بر طبق سخنان و روايات نقل شده، از پيامبر(ص) و ائمه(ع) است.
تفسیر روایی در قرآن
در قرآن یکی از وظایف پیامبر(ص) تفسير و تبیین قرآن بوده است چنانكه قرآن ميفرمايد: ﴿لَقَد مَنَّ اللَّهُ عَلَى المُؤمِنينَ إِذ بَعَثَ فيهِم رَسولًا مِن أَنفُسِهِم يَتلو عَلَيهِم آياتِهِ وَيُزَكّيهِم وَيُعَلِّمُهُمُ الكِتابَ وَالحِكمَةَ وَإِن كانوا مِن قَبلُ لَفي ضَلالٍ مُبينٍ؛ خداوند بر مؤمنين منّت گذاشت چرا كه در بين آن ها رسولي از خودشان برانگيخت تا آيات خداوند را بخواند (و بيان نمايد) و كتاب و حكمت را به آن ها تعليم دهد﴾(آل عمران:۱۶۴). در آيه ي ديگر ميفرمايد ﴿وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ؛ ما ذكر (قرآن) را بر تو نازل نموديم كه براي مردم بيان داري﴾(نحل:۲۴).
علاوه بر این وظیفه تفسیر و تأویل قرآن، به راسخان در علم سپرده شده است، ﴿وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ؛ و تأویل و تفسیر آن را کسی جز خدا و راسخان در علم نمی‌داند﴾(آل عمران:۷) و بنابر روایات راسخان در علم همان ائمه اطهار(ع) ميباشند.[۱]
تفسیر روایی در روایات
در زیر به برخي از رواياتی که عالم به قرآن را اهل بیت(ع) می‌دانند و مفسر قرآن را ائمه(ع) معرفی می‌کنند، اشاره ميشود:
- امام باقر(ع) فرمودند: هيچ كس نمي تواند ادّعا كند كه تمام قرآن كريم را - ظاهر و باطن- آن را جمعآوري نموده است، جز اوصيای پيامبر(ص).[۲]
- امام صادق(ع) فرموند: بخدا قسم من به كتاب خدا از اوّل تا آخرش آن چنان آگاهي دارم، گويا در كف دستم قرار دارد. خبر از آسمان و زمين و آينده و گذشته، در قرآن كريم آمده است. قرآن بيانكننده همه چيز است.[۳]
- امام علي(ع) فرموند: هيچ آيه‌اي نازل نشده است مگر آن‌كه مي‌دانم در مورد چه كسي و در كجا و بر چه كسي نازل شده است، خداوند به من قلب و عقل و زبان ناطق عنايت نموده است.[۴]
حجیت تفسیر روایی
تفسير قرآن کریم با روايات معصومين(ع) یکی از مطمئن ترین روش‌های تفسیری است. روایاتی که در جهت تفسیر قرآن نقل شده است باید دارای شرایطی از قبیل صحیح بودن سند روایت(ناقل يا نانقلان حديث عادل و يا لااقل افراد مورد اطمينان (موثق) باشند)[۵] و از نظر دلالت هم تمام باشد یعنی مخالف و معارض نداشته باشد و مخالفت و تقابلي با قرآن نداشته باشد، و اِلاّ قابل اعتبار و حجيّت نخواهد بود،[۶]
مطالعه بيشتر
- ترجمه تفسير صافي، فيض كاشاني، ج۱ مقدّمه.
- ترجمه نمونه، آيت‌الله مكارم شيرازي، ج۱ مقدّمه.
- ترجمه تفسير الميزان، علاّمه طباطبائي، ج۱ مقدّمه.
منابع
- ↑ مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، داراحياء التراث العربي، ج۸۹، ص۲۰.
- ↑ حسين بحراني، سيد هاشم، البرهان، قم، مؤسسه ي مطبوعاتي اسماعيليان، ج۱، ص۱۵.
- ↑ بحرانی، البرهان، ج۱، ص۱۷.
- ↑ بحرانی، البرهان، ج۱، ص۱۷. روايت ۲۴.
- ↑ مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، دارالنعمان بالنحف، چاپ دوّم، ۱۳۶۸ هـ . ق، ج۲، ص۶۹ـ۷۱.
- ↑ مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، ج۲، ص۲۳۶ـ۲۵۲.