عالمان به تأویل متشابهات

سؤال

در خصوص آيات محكم و متشابه كه عالم به تأویل را، فقط خدا معرفی کرده است توضیح دهید؟

عالمان به محکمات و متشابهات قرآن، در آیه هتفم سوره آل عمران، خدا یا خدا و راسخان در علم که منظور از آن‌ها پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) است، دانسته شده است. منشأ این اختلاف در تفسیر معنای واو در عبارت ﴿وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾ است، که عده ای آن را به معنای شروع جمله جدید می دادند، و علم به تأویل را منحصر در خدا دانسته‌اند. اما بیشتر مفسرین واو را به معنای عاطفه و عالمان به تأویل متشابهات را خدا و راسخان در علم می‌دانند.

متن آیه

﴿ ... وَ مَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلا أُولُو الألْبَابِ

در حالى كه تأويل آن را جز خداى نمى‌داند. و آنان كه قدم در دانش استوار كرده‌اند مى‌گويند: ما بدان ايمان آورديم، همه از جانب پروردگار ماست. و جز خردمندان پند نمى‌گيرند

آل عمران:۷

﴾

معنای تأویل

مقالهٔ اصلی: محکم و متشابه

در لغت به معني «بازگشت دادن چيزي» است. هر كار و يا سخني كه به مقصود برگردد، تأويل ناميده مي‌شود. و در اصطلاح قرآني، رجوع آيات مشابه به معناي حقيقي و واقعي است.

انحصار علم به تأویل در خدا

علامه طباطبائي مي‌فرمايد: از ظاهر تعبير قرآن انحصار استفاده مي‌شود و روشن مي گردد كه علم به تأويلات متشابهات، فقط مخصوص خداست. و تأويلات قرآن را فقط خدا مي‌داند و به هركسي بخواهد مي‌آموزد. مانند پيامبر(ص) و اهل بيت(ع).

در واقع منشأ اختلاف در معنای «واو» در عبارت ﴿وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾ بعضي از مفسّرين که اين آيه را انحصار در خداوند تفسير مي‌كنند و علم تأويل را مخصوص خدا گرفته‌اند؛ «واو» را به معنای استيناف و به منزله شروع جمله مي‌دانند و قائل هستند كه هرچند راسخان در علم، پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) هستند و تأويل قرآن را مي‌دانند، اما این مطلب از روایات و آیات دیگر قابل اثبات است نه از این آیه.

عالم به تأویل خدا و راسخان در علم

اما بيشتر مفسرين از ظاهر آيه اين طور نتيجه گرفته‌اند كه تأويل متشابهات را خدا و راسخان در علم مي‌دانند. راسخان در علم؛ كساني هستند كه در علم و دانش، ثابت قدم و صاحب نظراند. روايات متعددي وارد شده است كه راسخان در علم را پيامبر(ص) و اهل بیت(ع) تفسير نموده‌اند. این افراد معنای «واو» را عاطفه می دانند و راسخان به علم را به خدا عطف می کنند، بنابر این معنای آیه اینطور می‌شود که «در حالی که تأویل آن را جز خدا و راسخان در علم نمی دانند.»

امام صادق(ع) فرمودند: «پيامبرخدا(ص) بزرگ ترين راسخان در علم بود و تمام آنچه را كه خداوند نازل فرمود از تأويل و تنزيل قرآن مي‌دانست، خداوند هرگز چيزي به او نازل نكرد كه تأويل آن را به او تعليم نكند، او و اوصياي وي همه اين‌ها را مي‌دانسته‌اند».

مطالعه بيشتر

۱ـ تفسير نمونه، حضرت آيه الله مكارم شيرازي، ج۲، ص۳۱۹.

۲ـ علوم قرآني، محمد هادي معرفت، ص۳۷۷.

۳ـ الميزان، علامه طباطبائي، ج۳، ص۵۸.