سیره عالمان در خواندن نماز شب

سؤال

سیره عالمان در خواندن نماز شب چه بود؟

یکی از اعمالی که مورد تأکید عالمان می‌باشد نماز شب است و این سیره علما برگرفته از سفارش و تأکید قرآن و روایات است.

علامه طباطبایی

علامه طباطبائی می‌گوید: چون به نجف اشرف برای تحصیل مشرف شدم، به لحاظ خویشاوندی گاه گاهی به محضر مرحوم قاضی شرفیاب می‌شدم، تا یک روز دَرِ مدرسه ای ایستاده بودم که مرحوم قاضی از آن جا عبور می‌کردند. چون به من رسیدند دست خود را روی شانه من گذاردند و گفتند: «ای فرزند! دنیا می‌خواهی نماز شب بخوان، آخرت می‌خواهی نماز شب بخوان».

امام خمینی

نماز شب امام به صورت متواتر بود. ایشان نماز شب را هفتاد سال مقید بودند. مرحوم شیخ نصرالله خلخالی می‌گفت: «من طی چهل سال دوستی با امام، ‏شبهای زیادی را تا صبح با ایشان بودم. هیچگاه ندیدم نماز شب ایشان ترک بشود. امام همیشه قبل از اذان صبح بیدار بودند و در حال عبادت و مناجات به سر می‌بردند». حاج احمد آقا می‌گفت: در نجف شبی در ماه رمضان، پشت بام خوابیده بودم. ‏خانه ایشان یک خانه کوچک ۴۵ متری بود، بلند شدم دیدم که صدا می‌آید و بعد متوجه شدم که آقاست که در تاریکی در حال نماز شب خواندن است و دستهایش را طرف آسمان دراز کرده و گریه می‌کند. برنامه عبادی ایشان این بود که شب تا صبح در ماه مبارک رمضان نماز و دعا می‌خواندند. یکی از اصحاب امام که با ایشان از پاریس به تهران می‌آمد نقل می کردبه احترام امام طبقه بالای هواپیما را به ایشان اختصاص داده بودند تا در آنجا استراحت بکنند و کسی مزاحم ایشان نباشد. بقیه مسافران طبقهٔ پایین بودند او می‌گفت من جسارت کردم گفتم بروم ببینم امام در چه حالی است. وقتی به طبقهٔ بالای هواپیما رفتم دیدم امام نشسته‌اند و مشغول نمازند و به پهنای صورت اشک می‌ریزند و نماز شب می‌خوانند.

یکی از نزدیکان امام می‌گوید:امام در بیماری، صحت، زندان، خلاصی، تبعید، حتی بر روی تخت بیمارستان قلب هم نماز شب می‌خواندند. ایشان در قم بیمار شدند و به دستور اطبا به تهران منتقل شدند. شبی که از پاریس به سوی تهران می‌آمدند در طبقهٔ بالای هواپیما نماز شب می‌خواندند. آثار اشک بر گونه‌های مبارک امام، حکایت از شب زنده داری و گریه‌های نیمه شب وی دارد. فرزند امام خمینی می‌گوید: روزی که از نجف عازم کویت شدیم حدود ساعت چهار صبح حرکت کردیم، درست بعد از اذان صبح، و بعد از آن همه گرفتاری‌ها حدود ساعت دوازده، سرانجام امام در هُتل بصره استراحت کردند. دو ساعت نخوابیده بودند که ساعتشان زنگ زد و بیدار شدند و نماز شب خواندند.

آیت‌الله بهجت

آیت‌الله بهجت از جمله عالمانی بودند که به وفور بر خواندن نماز شب تأکید کرده‌اند و کلید سعادت، توفیقات و روزی می‌دانند و می‌فرمایند: در تعبیدات کوه کندن از ما نخواسته‌اند، سخت ترینش نماز شب است. که در حقیقت تغییر وقت خواب است نه اصل بی خوابی، بلکه نیم ساعت زودتر بخواب تا نیم ساعت زودتر بیدار شی، نماز شب مفتاح توفیقات است.

آیت الله بهجت می‌فرمودند: نماز شب را ترک نکنید که برکات بسیار دنیوی و اخروی دارد می‌گویند اگر کسی نماز شب خواند و فردای آن روز گفت من گرسنه مانده‌ام؛ دروغ می‌گوید! مگر اینکه روزه گرفته باشد؛ زیرا خداوند رزق و روزی او را تضمین کرده است.

سیره برخی عالمان

• آخوند ملاحسینقلی همدانی (ره) در باب شب زنده داری می‌گوید: از طالبان آخرت، احدی به مقامی از مقامات دینی نرسید مگر آنانکه اهل تهجد و شب زنده‌داری بود.
• شیخ جعفر کاشف الغطاء: شیخ در عبادت و صفای باطن و حالت تضرع و زاری به درگاه حضرت باری و تهجد و سحرخیزی و دعا و مناجات، یکی از اوتاد روزگار بود و حتی الامکان نمی‌گذاشت عملی مستحب از او فوت شود. شیخ حسن، فرزند کاشف الغطاء می‌گوید: عادت شیخ جعفر آن بود که هر شب وقت سحر بیدار بود و می‌آمد دم در اتاق‌ها و عیال و فرزندان همه را بیدار می‌کرد و می‌گفت: «برخیزید و نماز شب بخوانید»
• شهید مطهری می‌گوید: یک سلسله لذت‌ها معنویت ما را بالا می‌برد. برای کسی که اهل تهجد و نماز شب است، جزو صادقین و صابرین و مستغفرین بالاسحار است، نماز شب لذت و بهجت دارد.
• محدث قمی و نماز شب: وی در تمام دورهٔ سال، حداقل یک ساعت قبل از طلوع فجر بیدار و مشغول نماز و تهجد بود. به عبادت آخر شب و قبل از سپیده دم زیاد اهمیت می‌داد و معتقد بود که بهترین اعمال مستحب عبادت و تهجد است. فرزند بزرگش می‌گوید: «تا آن جا که من به خاطر دارم بیداری آخر شب از او فوت نشد، حتی در سفرها». محدث قمی دربارهٔ استادش حاج میرزا حسین نوری رحمه الله می‌نویسد: «او در زهد و عبادت سخت کوشا بود. نماز شب او فوت نشد و راز و نیازش با خداوند متعال در تمام شب‌ها برقرار بود».
• آیت الله سید عبد الکریم کشمیری می‌فرمود: نماز شب بخوانید. بعضی اعمال مقام می‌آورد مانند نماز شب «عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبکَ مَقاماً مَحْمُوداً» که انسان به مقام محمود می‌رسد و مجاور خدا می‌شود. آقاسید عبدالکریم کشمیری می‌فرمودند: سالک که آخر شب و بین الطلوعین بیدار نباشد به جایی نمی‌رسد؛ هزار سال هم زحمت بکشد فایده ندارد این دستور اساسی است.
• آیة اللّه سید علی قاضی طباطبائی رحمه‌الله درباره عظمت نماز شب می‌فرماید: اما نماز شب؛ پس هیچ چاره و گریزی از آن برای مؤمنین نیست. تعجب از کسی که می‌خواهد به کمال، دست یابد در حالی که برای نماز شب، قیام نمی‌کند و ما نشنیدیم که احدی بتواند به آن مقامات دست یابد، مگر به وسیله نماز شب.
• حضرت آیت الله علی آقا صافی می‌فرمود: از زمانی که من تکلیف شدم یک مرتبه نماز شبم ترک نشد، یک ساعت قبل از اذان صبح از خواب بلند شده و نماز شب می‌خواندند و تلاوت قرآن داشتند و از خوف خدا گریه می‌کردند.
• در شرح حال محدّث گرانمایه، حاج شیخ عباس قمّی آورده‌اند: وی در تمام دوره سال، در چهار فصل، حدّاقل یک ساعت قبل از طلوع فجر بیدار و مشغول نماز و تهجّد بود. به عبادت آخر شب و قبل از سپیده دم اهمیّت زیاد می‌داد و معتقد بود که بهترین اعمال مستحبّی، عبادت و تهجّد است فرزند بزرگش می‌گوید: تا آن جا که من به خاطر دارم بیداری آخر شب از او فوت نشد. حتّی در سفرها، این شیوه عملی می‌شد. محدّث قمی درباره استادش حاج میرزا حسین نوری، می‌نویسد: او در زهد و عبادت سخت کوشا بود، نماز شب او فوت نشد و راز و نیازش با خداوند متعال در تمام شبها برقرار بود.
• مرحوم آیت الله شیخ عبدالکریم حق‌شناس (ره) در یکی از جلسات درس اخلاق خود ضمن توصیه به خواندن نماز شب فرمودند: در روایت آمده که «إنّ العبد إذا تخلی بسیده فی جوف اللیل المظلم و ناجاه اثبت الله النور فی قلبه»؛ (آمالی صدوق/۳۵۴) کسی به‌دنبال نورایت درون است، باید نصف شب‌ها رابطه قلبی با پروردگار داشته باشد. وقتی بنده‌ای در دل شب، با خدای خود خلوت کند، پروردگار قلب او را نورانی می‌کند.