مذهب حافظ شیرازی
آیا حافظ شیعه بوده است؟
شمس‌الدین محمد حافظ از شاعران غزل‌سرا و حافظ قرآن در قرن هشتم هجری است. وی از کودکی درتنگدستی می‌زیست و در کنار کارکردن به تحصیل پرداخت و با علوم شرعی، فقه، ادب، علوم قرآنی، تفسیر، کلام و اشعار شاعران فارسی و عربی آشنا شد. به ادعای برخی محققان با این‌که او در دوره حکومت شاهان اهل‌سنت می‌زیست، اما بر مذهب شیعه بود. این مطلب از برخی اشعار او به دست می‌آید.
زندگی‌نامه و تحصیلات
شمس‌الدین محمد حافظ غزل‌سرای عرفانی در آغاز قرن هشتم هجری، در شیراز متولد شد. از دوران کودکی وی اطلاعات چندانی وجود ندارد. اجداد حافظ از کوپای (کوهپایه) اصفهان بودند. نیای او در ایام حکومت اتابکان سلغری به شیراز آمد. پدر حافظ بازرگان بود. مادرش را از اهالی کازرون دانسته‌اند. حافظ پس از فوت پدرش با مادر در تنگدستی زندگی می‌کرد و مجبور بود در کنار تحصیل کار کند.
به تصریح محمد گلندام، حافظ در علوم شرعی، فقه و ادب به تحصیل و پژوهش پرداخت، علوم قرآنی و قرائت‌های مختلف را پیش قوام‌الدین آموخت و از حافظان قرآن شد. حافظ با تفسیر و کلام به خوبی آشنا بود و به مطالعه دیوان اشعار شاعران پارسی‌گوی و عرب زبان پرداخت.[۱]
شیراز در عصر حافظ، اوضاع سیاسی آرام و ثابتی نداشت، اما از مراکز علم و ادب در ایران و جهان اسلام بشمار می‌رفت.[۲]
مذهب حافظ
در عصر حافظ، اکثر نقاط ایران، حاکمان اهل‌سنت حکمرانی می‌کردند. در دوره حکومت غزنویان حاکمان در مورد شیعیان سختگیری می‌کردند تا جایی که کتاب‌های شیعه و مراکز علمی آنها را آتش زدند و بسیاری از شیعیان کشته شدند. بر این اساس بسیاری از عارفان، شاعران و عالمان بزرگ، در حالت تقیه زندگی می‌کردند. در آن دوره فضای سیاسی اقتضاء می‌کرد که خردمندان اظهار عقیده و مذهب ننمایند، بلکه در نوعی استتار به فعالیت فرهنگی بپردازند.
درباره حافظ نیز وضع چنین بود و هیچ‌کس با قاطعیت نمی‌تواند بگوید که حافظ شیرازی سنی مذهب (پیرو اهل‌سنت) است. همه اتفاق دارند که حافظ از دانشمندان و ادیبان بزرگ جهان اسلام و ایران است و هرگز نمی‌توان حافظ را در قید مذهب محصور کرد و او را به گروهی خاص منتسب داشت.
برخی محققان با بررسی شواهد و قرائن معتقدند حافظ شیعه بوده اما بنابر اقتضای زمانه، اعتقاد خود را اظهار و آشکار نمی‌کرد. قراینی در دیوان و آثار او وجود دارد که نشان از علاقه او به خاندان پیامبر و امام علی(ع) دارد.حافظ در جایی نجات و رسیدن به کمال را این‌گونه ممکن می‌داند:
حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان بصدق * * * بدرقه رهت شود همت شحنهٔ نجف
شارحان اشعار حافظ این بیت را چنین توضیح داده‌اند: ای حافظ اگر راه خاندان پیامبر را صادقانه بپیمایی، عنایت و توجه امیر نجف (امام علی(ع)) نگاهبان تو خواهد شد.[۳]
سید محسن امین نیز نام حافظ را در کتاب خود که به بزرگان شیعه اختصاص دارد، آورده است.[۴] شهید مطهری از طباطبائی نقل نموده است که «حافظ را در عصر خودش و عصرهای بعد، شیعه … می‌دانستند.»[۵]
مطالعه بیشتر
- «عرفان حافظ» شهید مطهری.
- شرح اشعار حافظ خطیب رهبر.
منابع
- ↑ ر. ک. دیوان حافظ، تصحیح خطیب رهبر، چاپ قم، تهران صفی علیشاه، ۱۳۷۱ش، مقدمه.
- ↑ صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات، چاپ نهم، تهران،انتشارات فردوس، ۱۳۷۲، ج۳، بخش دوم، ص۱۰۶۴.
- ↑ دیوان حافظ، تصحیح خطیب رهبر، ص۴۰۳.
- ↑ سید محسن امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۳۸۰.
- ↑ شهید مطهری، عرفان حافظ، چاپ پانزدهم، تهران، صدرا، ۱۳۷۷، ص۶۲.